چکیده مبسوط
مقدمه: ترکیب‌های شیمیایی در گیاهان شامل ترکیبات اولیه و یا ثانویه می‌باشند. ترکیبات دگرآسیب عمدتاً از نوع ثانویه بوده که از راه‌هایی نظیر آبشویی، تجزیه بقایای گیاهی، تبخیر و ترشحات ریشه‌ای انتشار می‌یابند. گیاهان دارای خاصیت دگرآسیب با موادی که در اطراف خود انتشار می‌دهند بر جوانه‌زنی و رشد سایر گیاهان اثرات منفی و یا حتی مثبت دارند. این اثرات وابسته به نوع اندام، غلظت، محل رویش گیاهان، بلوغ فیزیولوژیکی و ... می‌باشد.
مواد و روش‌ها: آزمایشی با هدف ارزیابی پتانسیل دگرآسیبی علف‌هرز جو وحشی (Hordeum spontaneum) بر خصوصیات جوانه‌زنی، مورفوفیزیولوژیکی و بیوشیمیایی گیاه محک و حساس به آللوشیمیایی شاهی در سال 1400 انجام شد. این آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار به اجرا درآمد. تیمارها شامل غلظت‌های مختلف عصاره آبی جو وحشی در 11 سطح (0، 10، 20، 30، 40، 50، 60، 70، 80، 90 و 100 درصد) بود.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که غلظت‌های مختلف عصاره آبی علف‌هرز جو وحشی اثر کاهشی معنی‌داری بر صفات درصد و سرعت جوانه‌زنی، طول ریشه‌چه، طول ساقه‌چه، شاخص طولی بنیه بذر، وزن خشک ریشه‌چه و ساقه‌چه و به‌علاوه رنگیزه‌های فتوسنتزی نظیر کلروفیل‌هایa ، b و کل و کاروتنوئید‌ها نشان دادند، به گونه‌ای که میزان تأثیر پذیری آن‌ها وابسته به حد آستانه غلظت عصاره آبی بود. در مقابل محتوای آمینو اسید پرولین، قندهای محلول، نشت یونی، فعالیت آنزیم‌های کاتالاز و گایاکول پراکسیداز، غلظت مالون دی آلدهید و ترکیبات فنولی در مقایسه با شاهد افزایش نشان داد. در اکثر موارد، بیشترین افزایش این ترکیبات در غلظت 100 درصد عصاره آبی به‌دست آمد. این امر نشان‌دهنده تنش اکسیداتیو و سمیت سلولی بالای ناشی از ترکیبات دگرآسیب حاضر در عصاره آبی جو وحشی می‌باشد.
نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج این آزمایش می‌توان استنباط نمود که عصاره آبی جو وحشی به‌دلیل خاصیت دگرآسیبی از جوانه‌زنی و رشد گیاهچه‌ای شاهی جلوگیری نمود. بنابراین با توجه به اثبات اثر دگرآسیبی علف‌هرز جو وحشی و دارا بودن زیست توده بالا، احتمالاً بتوان از ترکیبات زیست فعال حاضر در این گیاه جهت تولید علفکش سازگار با محیط زیست و یا حتی پتانسیلی برای تولید فرمولاسیون جدید علفکش‌های سنتزی در صورت اثبات اثر مثبت آن بر روی سایر گونه‌ها معرفی نمود.
جنبه‌های نوآوری:
- تفاوت در تأثیر غلظت‌های مختلف عصاره آبی علف‌هرز جو وحشی بر خصوصیات جوانه‌زنی و رشد گیاهچه‌ای گیاه محک و حساس به آللوشیمیایی شاهی مربوط به حد آستانه غلظت آن‌ها است.
- کاهش معنی‌دار خصوصیات جوانه‌زنی و رنگیزه‌های فتوسنتزی شاهی نشان‌دهنده شدت تنش اکسیداتیو ناشی از ترکیبات دگرآسیب در عصاره آبی جو وحشی می‌باشد.
- ویژگی دگرآسیبی علف‌هرز جو وحشی می‌تواند کاندید مناسبی برای تولید علفکش‌های زیستی باشد.
