چکیده مبسوط
مقدمه: گیاه پنیرباد از خانواده سیب زمینی، گیاهی است علفی که در مناطقی از جمله پاکستان، افغانستان، هند و ایران رشد می‌کند. گیاه پنیرباد با دارا بودن خواص دارویی، نقش مهمی در طب سنتی ایران دارد و دارای خواص تقویتکنندگی، ترمیم کبد، ضدالتهاب و غیره می‌باشد. فقدان خواب یکی از ویژگی‌های مطلوب زراعی بذر بوده که برای رسیدن به بالاترین میزان جوانهزنی، سبز شدن و استقرار گیاه ضروری به‌نظر می‌رسد. ظرفیت جوانهزنی بذرهای گیاهان دارویی به‌طور معمول پایین بوده که به‌دلیل وجود خواب در بذرهای این گیاهان است. به این منظور در این تحقیق تأثیر ضد عفونی کردن بذر و پیش تیمار سرمادهی مرطوب بر خصوصیات جوانهزنی و فعالیت‌های آنزیمی بذر پنیرباد در شرایط آزمایشگاهی مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روشها: به‌منظور بررسی تأثیر ضدعفونی کردن بذر و سرمادهی مرطوب بر ویژگی‌های جوانهزنی و فعالیت آنزیمی تودههای مختلف پنیرباد، آزمایشی به‌صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار طی سال‌های 95-1394 در گروه زراعت دانشگاه تربیت مدرس انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل ضد عفونی کردن بذر دارای دو سطح (بدون ضدعفونی کردن و استفاده از هیپوکلریت سدیم به مدت 30 دقیقه)، پیش سرمادهی مرطوب دارای دو سطح (بدون پیش سرمادهی و پیش سرمادهی مرطوب به مدت یک هفته) و چهار توده‌گیاه پنیرباد (تودههای فنوج، خاش، سراوان و سرباز) بود). به‌منظور پیش سرمادهی مرطوب جهت فعال نمودن آنزیمهای جوانهزنی، بذرها درون ظرف پوششدار، روی فویل آلومینیومی منفذدار، به‌صورت عدم تماس مستقیم در مجاورت آب مقطر در دمای چهار درجه سلیسیوس قرار گفتند. به‌منظور کشت، به تعداد 25 عدد بذر درون هر پتری سترون دارای کاغذ صافی واتمن نمره 42 قرار گرفتند. به هر پتری، پنج میلی‌لیتر آب مقطر اضافه شد. پس از اعمال تیمارها، ظروف توسط پارافیلم پوشیده شد و پتری‌ها در ژرمیناتور در دمای 25 درجه سلیسیوس و در روشنایی کامل به مدت 14 روز قرار داده شدند.
یافته‌ها: نتایج آزمایش نشان داد که در تودههای فنوج، خاش و سراوان بیشترین مقادیر درصد جوانهزنی نهایی، سرعت جوانهزنی، متوسط جوانهزنی روزانه و بنیه بذر در 30 دقیقه ضدعفونی و یک هفته پیش سرمادهی مرطوب حاصل شد. در صورتی که توده سرباز نسبت به پیش سرمادهی مرطوب و ضد عفونی بذر روند معکوس در پیش گرفته و بیشترین مقادیر این صفات در تیمار عدم کاربرد ضدعفونی بذر و پیش سرمادهی مرطوب حاصل شد. از نظر فعالیت آنزیمهای جوانهزنی، بیشترین مقادیر آلفا و بتا آمیلاز در توده فنوج، 30 دقیقه ضدعفونی با هیپوکلریت سدیم و یک هفته پیش سرمادهی مرطوب دیده شد.
نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج بهدست آمده، تودههای فنوج، خاش و سراوان از گیاه دارویی پنیرباد نسبت به ضدعفونی کردن با هیپوکلریت سدیم به مدت 30 دقیقه و پیش سرمادهی مرطوب به مدت یک هفته واکنش مثبت نشان داده و این تیمارها موجب افزایش خصوصیات و فعالیت آنزیمهای جوانهزنی شده است. توده سرباز واکنش خوبی نسبت به تیمارهای اعمال شده نداشته و از نظر خصوصیات و فعالیت آنزیمهای جوانهزنی روند نزولی به خود گرفته است که دلیل این رفتار در توده سرباز را میتوان به باراندگی سالانه کمتر و همچنین دمای بالاتر در مناطق تحت رویش این توده نسبت داد که موجب سخت شدن پوسته بذر و افزایش عومل بازدارنده جوانهزنی توده سرباز و ایجاد خواب در بذر جهت سپری کردن دوره گرم و خشک می‌گردد. به‌طور کلی، میتوان استفاده از هیپوکلریت سدیم و پیش سرمادهی مرطوب را راهی برای شکست خواب غالب تودههای گیاه پنیر باد توصیه نمود.
جنبه‌های نوآوری:
1- ارزیابی تأثیر موسیلاژ درون کپسول بر بازدارندگی جوانهزنی بذر پنیرباد.
2- ارزیابی روند فعالسازی آنزیمهای جوانهزنی جهت شکست خواب بذر پنیرباد.
3- بررسی پاسخ تودههای مختلف پنیرباد به روش‌های شکست خواب اعمال شده.
