چکیده مبسوط
مقدمه: مرحله جوانه‌زنی در گیاهان از جمله گندم مرحله‌ای بسیار حساس به تنش‌های زیستی و غیر زیستی می‌باشد. استقرار گیاه در مراحل اولیه رشد بویژه در مرحله جوانه‌زنی همواره از اهمیت بسزایی برخوردار است. تنش شوری یکی از تنش‌های غیر زیستی است که هر ساله منجر به خسارات بسیاری به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک می‌شود. بنابراین شناسایی و استفاده از ارقام متحمل به تنش شوری یکی از راه‌های مؤثر در کاهش اثرات منفی تنش شوری است.
مواد و روش‌ها: در پژوهش حاضر عکس‌العمل 64 رقم گندم بهاره در مرحله جوانه‌زنی به دو سطح تنش شوری (طبیعی به عنوان شاهد و تنش شوری 12 دسی‌زیمنس بر متر نمک کلرید سدیم) با دو تکرار در قالب طرح لاتیس ساده در آزمایشگاه ژنتیک دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه بررسی شد. در طی هفت روز صفات درصد جوانه‌زنی، شاخص جوانه‌زنی، سرعت جوانه‌زنی، انرژی جوانه‌زنی، بنیه بذر، میانگین زمان جوانه‌زنی و میانگین سرعت جوانه‌زنی و بعد از روز هفتم صفات طول گیاهچه، طول ساقه‌چه، طول ریشه‌چه، نسبت طول ساقه‌چه به طول ریشه‌چه، وزن تر گیاهچه، وزن خشک گیاهچه اندازه‌گیری شد.
یافته‌ها: بین ارقام مورد مطالعه از نظر تمامی صفات شامل طول ریشه‌چه، طول ساقچه، طول گیاهچه، وزن تر و خشک گیاهچه، نسبت طول ساقچه به ریشه‌چه، شاخص جوانه‌زنی، سرعت جوانه‌زنی، انرژی جوانه‌زنی، درصد جوانه‌زنی، بنیه بذر، میانگین زمان جوانه‌زنی و میانگین سرعت جوانه‌زنی تفاوت معنی‌داری در سطح احتمال یک درصد مشاهده شد. برپایه تجزیه به عاملها، در هر دو شرایط طبیعی و تنش شوری، صفات مورد بررسی در چهار عامل اصلی گروه‌بندی شدند که این چهار عامل در شرایط طبیعی 74/92 درصد و در شرایط تنش شوری 85/93 درصد از تغییرات کل را توجیه نمودند. با استفاده از تجزیه خوشه‌ای، ارقام در شرایط طبیعی و تنش شوری به ترتیب در سه و دو خوشه گروه‌بندی شدند.
نتیجه‌گیری: براساس نتایج بایپلات حاصل از تجزیه به عاملها و تجزیه خوشه‌ای، ارقام مغان 2، بیستون، اکبری، مغان 3، دستجردی، مرودشت، گهر و مهدوی بعنوان ارقام مطلوب و ارقام دریا، بم، تجن، سیستان، فرونتانا، کویر و افق بعنوان ارقام نامطلوب از نظر صفات مورد اندازه‌گیری در این آزمایش، معرفی شدند که می‌توانند در پروژه‌های به‌نژادی مورد استفاده قرار گیرند.
جنبه‌های نوآوری:
- تنوع بالایی از نظر تحمل تنش شوری در بین ارقام گندم بهاره ایرانی در مرحله جوانه زنی مشاهده گردید.
ارقام مهدوی، دستجردی، بیستون، اکبری، مغان 2، مغان 3، گهر و مرودشت به عنوان ارقام متحمل به تنش شوری در مرحله جوانه زنی شناسایی شدند.
