چکیده مبسوط
مقدمه: پنیرک (Malva neglecta) گیاهی پایا از تیره Malvaceae است. خواب بذر یک ویژگی سازگار کننده در بعضی بذرها بهویژه بذر علفهای هـرز بـرای بهینهسازی توزیع جوانهزنی در طول زمان است که شناخت این ویژگی در مدیریت اکولوژیک آنها نقش بسیار مهمی دارد. دلیل خواب فیزیکی بذر، ساختار ردیف سلولهای خارجی پوسته آن است که به آب نفوذناپذیراست. در خواب فیزیکی، پوسته بذر بهقدری سخت است که به جنین اجازه بزرگ شدن در حین جوانهزنی را نمیدهد. خواب شیمیایی بذر گیاهان به دلیل وجود مواد بازدارنده در پوسته خارجی بسیار از میوهها و بذرها و همچنین ممکن است توسط یک لایهی لعابی که مانع تبادل اکسیژن میگردد ایجاد شود. بدیهی است شناخت اکولوژی جوانهزنی و خواب بذر این علف هرز کمک شایانی به مدیریت درازمدت آن خواهد کرد. لذا این مطالعـه بـاهـدف شـناخت عوامل مؤثر بر شکستن خواب و همچنین تأثیر تیمارهای شیمیایی و مکانیکی بر جوانهزنی بذر پنیرک انجام گردید.
مواد و روشها: بهمنظور شناخت تأثیر پیش تیمارهای شیمیایی و مکانیکی بر شکستن خوابو برخی از مهمترین ویژگیهای جوانهزنی بذر علف هرز پنیرک آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی با 4 تکرار در آزمایشگاه فیزیولوژی گیاهان زراعی دانشگاه رازی کرمانشاه در سال 1395 اجرا گردید. تیمارهای آزمایش شامل آب مقطر (شاهد)، اسیدسولفوریک 98 درصد (2، 3 و 4 دقیقه)، نیترات پتاسیم 3 درصد (3، 4 و 7 روز)، پراکسید هیدروژن 30 درصد (2، 3 و 4 دقیقه) و خراشدهی با سمباده و سرمادهی مرطوب (1، 2 و 3 هفته) بود. ویژگیهای مورد ارزیابی شامل درصد جوانهزنی، سرعت جوانهزنی، طول و وزن خشک ساقهچه، طول و وزن خشک ریشهچه، وزن خشک کل گیاهچه و شاخص بنیه بذر بود. مقایسههای گروهی، تجزیه و تحلیل دادهها و مقایسه میانگینها نیز به روش LSD و در سطح احتمال 5 درصد با استفاده از نرمافزار آماری SAS نسخه 4/9 انجام گرفت.
یافتهها: نتایج نشان داد بیشترین درصد جوانهزنی به تیمار خراشدهی مکانیکی همراه با سرمادهی به مدت سه هفته (82 درصد) و کمترین آن به تیمار شاهد (5 درصد) مربوط بود. نتایج مقایسههای گروهی نیز نشاندهنده بیشترین اثرگذاری تیمار خراشدهی مکانیکی به همراه سرمادهی در مقایسه با سایر تیمارها بر شکستن خواب بذر پنیرک بود. بیشترین طول ساقهچه (92/34 میلیمتر)، وزن خشک ساقهچه (60/2 گرم)، وزن خشک گیاهچه (29/3 گرم) و بنیه بذر (13/58) در تیمار خراشدهی مکانیکی و سرمادهی به مدت سه هفته مشاهده شد. همچنین بیشترین سرعت جوانهزنی (21/5 بذر در روز)، طول ریشهچه (88/44 میلیمتر) و وزن خشک ریشهچه (85/0 گرم) مربوط به تیمار اسید سولفوریک 98 درصد در مدت زمان دو دقیقه بود. با توجه به نتایج به دست آمده این امکان وجود دارد که خواب بذر پنیرک، ترکیبی از خواب فیزیولوژیکی و فیزیکی باشد، زیرا تأثیرگذاری تیمارهای مورد بررسی بر هر دو فرایند متابولیکی و فیزیکی باعث افزایش درصد جوانهزنی گردید.
نتیجهگیری: در میان تیمارهای مورد بررسی و با توجه به نتایج مقایسات گروهی تیمار خراشدهی به همراه سرمادهی بیشترین تأثیر را بر شکستن خواب بذر پنیرک داشت. با توجه به نقش تیمار خراشدهی به همراه سرمادهی در شکستن خواب بذرها، میتوان گفت که این خواب، خواب فیزیولوژیکی میباشد و عامل دخیل در این خواب، نارس بودن جنین، وجود عوامل بازدارنده در بذر و یا هر دو عامل میباشد. افزایش جوانهزنی پنیرک با خراشدهی پوسته بذر مؤید وجود مقاومت مکانیکی پوسته در مقابل خروج جوانه است و به عبارت دیگر پوسته بهعنوان یک مانع فیزیکی از طریق ممانعت از گسترش رویان و یا از طریق ایجاد محدودیت در جذب آب و شاید تبادلات گازی عمل میکند.
جنبههای نوآوری:
1- بررسی شکستن خواب و ویژگیهای جوانهزنی جنس neglcta گیاه پنیرک
2- بررسی پیش تیمارهای شیمیایی متفاوت و مکانیکی بر ویژگیهای جوانهزنی پنیرک