بیلهَر یا کندل کوهی (Dorema aucheri) یکی از گیاهان خانواده چتریان و دارای ترکیبات فلاونوئیدی و کومارینی می‌باشد. از آنجایی که تکثیر این گیاه در رویشگاه‌های طبیعی از طریق بذر صورت می‌گیرد و با توجه به خواب عمیق بذر، بررسی روش‌های مختلف شکست خواب بذر، برای حفاظت از این گونه ضروری به نظر می‌رسد. در این تحقیق، روش‌های مناسب شکست خواب بذر بیلهر با استفاده از روش‌های سرمادهی، شستشو و اسید جیبرلیک بر روی بذور جمع‌آوری شده این گیاه از استان کهگیلویه و بویراحمد مورد مطالعه قرار گرفت. به این منظور، آزمایشی به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی، با چهار تکرار در دانشکده کشاورزی دانشگاه یاسوج در سال 1390 انجام شد. عامل اول شامل طول دوره سرمادهی (سرمادهی مرطوب به مدت زمان‌های 3 و 4 هفته)، عامل دوم شامل اسید جیبرلیک (صفر و 1500 پی‌پی‌ام) و عامل سوم شامل شستشو (شستشو با آب مقطر و عدم شستشو) بودند. نتایج نشان داد که تیمار سرمادهی به مدت چهار هفته به همراه شستشو و اسید جیبرلیک 1500 پی‌پی‌ام بیشترین سرعت جوانه‌زنی و شاخص بنیه گیاهچه را داشت. همچنین بیشترین وزن خشک محور زیر لپه و محور بالای لپه در این تیمار به دست آمد. این در حالی است که برای صفات درصد جوانه‌زنی، طول محور بالای لپه و طول محور زیر لپه هیچ یک از اثرات سه‌گانه و دوگانه معنی‌دار نشد. در صفت درصد جوانه‌زنی بذور سرمادهی شده به مدت 4 هفته در مقایسه با 3 هفته جوانه‌زنی بهتری داشتند. نتایج به دست آمده از آزمایش نشان دهنده این موضوع است که بذور بیلهر مورد مطالعه دارای درجاتی از خواب فیزیولوژیک بودند.

وجود خواب در بذرهای گیاهان تیره چتریان یکی از مهم‌ترین دلایلی است که کشت و اهلی کردن آن‌ها را با مشکل مواجه کرده است. جهت ارزیابی خواب بذور هفت گونه دارویی مهم از تیره چتریان، در تابستان 1390 از رویشگاه‌های طبیعی آن‌ها در استان لرستان جمع‌آوری گردید، و جوانه‌زنی آن‌ها در آزمایشی با طرح کاملاً تصادفی و در چهار تکرار 25 تایی بذر مورد ارزیابی قرار گرفت. در آزمایش بررسی جوانه‌زنی در آب مقطر گونه‌های آوندول (Smyrnium cordifrolium)، چویل (Ferulago angulata)، کرفس وحشی (Kelussia odoratissima) و کندل کوهی (Dorema aucheri) فاقد جوانه‌زنی، حال ‌آنکه گلپر (Heracleum persicum) دارای 30%، زیره لرستانی (Bunium luristanicum) 96% و غازیاقی (Falcaria vulgaris) 97% جوانه‌زنی از خود نشان دادند. برای شکستن خواب بذر گونه‌های با جوانه‌زنی کمتر از 30 درصد تیمارهایی شامل سرمادهی مرطوب به مدت زمان‌های 2، 4، 6، 8، 10 و 12 هفته، اسید جیبرلیک با دو غلظت 250 و 500 میلی‌گرم در لیتر، تیمار ترکیبی (اسید جیبرلیک 250 میلی‌گرم در لیتر با تیمار 4 هفته سرمادهی و تیمار ترکیبی اسید جیبرلیک 500 میلی‌گرم در لیتر با تیمار 4 هفته سرمادهی) و نیترات پتاسیم 2/0 درصد اعمال گردید. نتایج نشان داد برای گلپر سرمادهی مرطوب 6 هفته (71%)، و برای گونه‌های کندل کوهی (90%)، کرفس وحشی (63%) و چویل (97%) تیمار 12 هفته سرمادهی مرطوب مؤثرترین تیمارهای شکستن خواب بذرها بودند. همچنین بذر گونه‌های گلپر و کندل کوهی دارای خواب فیزیولوژیکی متوسط و گونه‌های چویل و کرفس وحشی داری خواب فیزیولوژیکی عمیق بودند.

جوانه‌زنی اولین و از مهم‌ترین مراحل زندگی اسپرس (Onobrychis viciifolia) است که حساسیت ویژه‌ای به تنش‌های محیطی مانند تنش قلیایی دارد. پژوهش حاضر، به‌منظور بررسی اثر روش‌های مختلف آماده‌سازی بذر بر بهبود تحمل گیاه اسپرس به تنش قلیایی در مرحله جوانه‌زنی، رشد اولیه و بازیابی آن به‌صورت یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در سال 1392 در دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز انجام شد. فاکتور اول شامل چهار روش آماده‌سازی بذر (بذر غلاف‌دار، بذر بدون غلاف، پیش تیمار سرمای بذر بدون غلاف و هیدروپرایمینگ بذر بدون غلاف) و فاکتور دوم شامل پنج سطح تنش قلیایی (با pH های 7/6، 9/7، 9/8، 8/9 و 7/10) بود. سطوح تنش قلیایی از ترکیب دو نمک خنثی (Na₂SO₄, NaCl) و دو نمک قلیائی (NaHCO₃, Na₂CO₃) به‌دست آمد. نتایج نشان داد که با افزایش قلیائیت (pH) درصد جوانه‌زنی کاهش یافت به‌طوری‌که در سطوح 8/9 و 7/10 هیچ بذری جوانه نزد. تنش قلیایی در سطح pH 9/8 موجب کاهش جوانه‌زنی اولیه (9/51 درصد)، درصد جوانه‌زنی نهایی (8/51 درصد)، طول ساقه‌چه (7/55 درصد) و طول ریشه‌چه (2/72 درصد) گردید. در همه شرایط قلیائی، کمترین جوانه‌زنی بذر و رشد گیاهچه در بذرهای با غلاف و پس از آن در تیمار پیش تیمار سرما مشاهده شد؛ در حالی که بیشترین جوانه‌زنی و رشد در تیمار هیدروپرایمینگ به دست آمد. بیشترین بازیابی در بذرهای بدون پوسته و پس از آن در هیدروپرایمینگ به دست آمد. به‌طورکلی، تیمارهای پیش‌تیمار سرما و بذرهای با غلاف تا سطح pH 9/7 و تیمارهای هیدروپرایمینگ و بذرهای بدون غلاف تا سطح pH9/8 توانستند بخشی از اثرات منفی تنش قلیایی را بازیابی کنند؛ که پس از این سطوح توانایی بازیابی مشاهده نشد.

آنغوزه (.Ferula assa- foetida L)، از گونه‌های مهم تیره چتریان است که بذرهای آن دوره خواب نسبتاً طولانی دارد. در این تحقیق تیمارهای سرمادهی مرطوب، آبشویی، اسید جیبرلیک، غلظت نمک‌های معدنی محیط کشت و زمان برداشت بذر و هم‌چنین تأثیر متقابل این عوامل به‌منظور دستیابی به شرایط بهینه جوانه‌زنی، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد سرمادهی مرطوب به مدت 2 هفته در دمای 5-4 درجه سانتی‌گراد به میزان 50 درصد میانگین جوانه‌زنی را در مقایسه با شاهد افزایش داد. در تیمار آبشویی، بیشینه جوانه‌زنی در مدت زمان 6 ساعت (42 درصد) و کمینه آن در زمان 2 ساعت (47/20 درصد) حاصل شد. اسید جیبرلیک با غلظت 10 میلی‌گرم در لیتر، توانست میانگین جوانه‌زنی را 5/41 درصد در مقایسه با شاهد افزایش دهد. تغییر در غلظت نمک‌های معدنی محیط کشت نیز نشان داد که محیط MS ½ ، می‌تواند در مقایسه با محیط MS کامل، میانگین جوانه‌زنی را به میزان 25 درصد افزایش دهد. هم‌چنین میانگین جوانه‌زنی در نتیجه اعمال تیمارهای مذکور بر روی بذرهای یک‌ساله، اثر معنی‌داری در مقایسه با بذرهای تازه برداشت شده داشت (به ترتیب 61 در مقایسه با 36 درصد). با انجام آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی، بهترین ترکیب تیماری که توانست میانگین جوانه‌زنی را به‌طور معنی‌داری افزایش دهد (83/73 درصد)، ترکیب دو هفته سرما، محیط MS ½ ، ده میلی‌گرم در لیتر اسید جیبرلیک و شش ساعت آبشویی بود. لذا با توجه به نتایج حاصله، به‌منظور شکست خواب بذر آنغوزه، پیشنهاد می‌شود علاوه بر استفاده از بذرهای یک‌ساله، از محیط کشت MS ½ ، به همراه تیمارهای تلفیقی سرمادهی مرطوب، آبشویی و اسید جیبرلیک استفاده شود.

به‌منظور بررسی رفتار جوانه‌زنی و روش‌های شکستن خواب بذر توده‌های مختلف علف‌های هرز سلمه‌تره، پیچک و دم‌روباهی سبز، سه آزمایش فاکتوریل دوعاملی جداگانه در سال 1393 در آزمایشگاه زراعت دانشگاه ولیعصر رفسنجان انجام گرفت. عامل اول بذرهای علف‌های هرز مورد بررسی از باغ‌های پسته 5 منطقه رفسنجان (مرکزی، انار، کشکوئیه، کبوترخان و نوق) بود. عامل دوم تیمارهای شکستن خواب بذرهای سلمه‌تره شامل شاهد (آب مقطر)، نیترات پتاسیم در غلظت‌های 500 و 1000 پی‌پی‌ام، خراش‌دهی با اسید سولفوریک غلیظ در زمان‌های 5 و 10 دقیقه و سرمادهی مرطوب در زمان‌های 1، 3 و 5 هفته، تیمارهای شکستن خواب بذرهای پیچک شامل شاهد، خراش‌دهی با سمباده، خراش‌دهی با اسید سولفوریک در زمان‌های 20 و 30 دقیقه و خراش‌دهی با آبجوش در زمان‌های 15 و 30 دقیقه و تیمارهای شکستن خواب بذرهای دم‌روباهی سبز شامل شاهد، اسید جیبرلیک در غلظت‌های 250، 500 و 1000 پی‌پی‌ام، نیترات پتاسیم در غلظت‌های 500 و 1000 پی‌پی‌ام، سرمادهی مرطوب در زمان‌های 1، 3 و 5 هفته بودند. آزمایش‌ها برای هر گونه به‌طور مجزا به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در 4 تکرار اجرا گردید. نتایج نشان داد که توده بذری، روش‌های شکستن خواب و برهمکنش توده بذری و روش‌های شکستن خواب اثر معنی‌داری بر درصد جوانه‌زنی و متوسط زمان جوانه‌زنی بذرهای علف هرز هر سه گونه داشت به‌طوری که تیمار 5 هفته سرمادهی مرطوب در بذرهای سلمه‌تره توده نوق با میانگین جوانه‌زنی 97 درصد و متوسط زمان جوانه‌زنی 22/1 روز، تیمار خراش‌دهی با سنباده در بذرهای پیچک توده کبوترخان (98 درصد) و تیمار 1000 پی‌پی‌ام اسید جیبرلیک در بذرهای دم‌روباهی سبز توده کبوترخان (60 درصد) بالاترین درصد جوانه‌زنی را داشتند و سریع‌تر جوانه زدند. همچنین با افزایش وزن هزار دانه علف‌های هرز مورد بررسی، درصد جوانه‌زنی نیز افزایش یافت.
 

با توجه به ارزش دارویی و زینتی زالزالک Crataegus spp. و نیز مشکلاتی که در تکثیر جنسی آن به دلیل وجود پوشش سخت بذر و جنین نارس وجود دارد کار روی روش­هایی که بتواند موجب تسهیل فرآیند جوانه­ زنی بذر این گیاه شود از اهمیت ویژه­ای برخوردار است؛ بنابراین، هدف از این مطالعه شناسایی بهترین روش شکستن خواب بذر هشت گونه زالزالک بومی ایران می­ باشد. آزمایش به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار انجام شد. فاکتور اول گونه­ ی زالزالک در هشت سطح، فاکتور دوم تیمار اسید سولفوریک در سه سطح (نیم و یک ساعت غوطه ­وری در اسید سولفوریک 98% در مقابل عدم تیمار (شاهد)) و فاکتور سوم تیمار سرمادهی مرطوب در سه سطح (90، 105 و 120 روز در دمای 4 درجه سانتی‌گراد) بودند. نتایج نشان داد که بالاترین درصد جوانه­ زنی (32%) و سرعت جوانه ­زنی (1/9 بذر در روز) در C.turkestanica تحت اثر متقابل تیمار اسید سولفوریک به مدت یک ساعت و سپس یک دوره 120 روزه سرمادهی حاصل شد که اختلاف معنی­ دار با سایر تیمارها داشت. در نتیجه می‌توان گفت بذرهای زالزالک دارای خواب عمیق فیزیکی و فیزیولوژیکی می‌باشند و برهمکنش تیمار اسید سولفوریک و چینه­ سرمایی نقش مهمی در افزایش درصد و سرعت جوانه­ زنی بذر زالزالک ایفا نمود.

چکیده مبسوط

1. خواب بذر خوشاریزه تحت تأثیر سرمادهی مرطوب برطرف شد، ولی جیبرلین به تنهایی اثری بر شکست خواب نداشت.
2. استفاده از جیبرلین سبب کاهش نیاز سرمایی گردید و استفاده توام این دو بر شکست خواب اثر هم‌افزایی داشت.

چکیده مبسوط
مقدمه: علف‌های هرز به‌عنوان مهم‌ترین تنش زیستی، با کاهش کارآیی مصرف آب، هدر رفت مواد غذایی، سایه‌افکنی و ترشح مواد سمی، منجر به کاهش 10 تا 100 درصدی عملکرد گیاهان زراعی می‌شوند. اولین قدم در کنترل علف‌های هرز شناخت زیست‌شناسی و چرخه زندگی علف هرز به‌ویژه خصوصیات اکوفیزیولوژیکی بذر آن‌ها  می‌باشد. خواب در بذر علف‌های هرز از جمله بذرهای تاج‌خروس وحشی امری معمول است؛ بنابراین، با توجه به اهمیت مطالعات خواب و جوانه‌زنی بذر علف هرز، تحقیق حاضر با هدف شناسایی روش‌های شکستن خواب و جوانه‌زنی بذر علف‌ هرز تاج‌خروس وحشی طراحی گردید.
مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر در پاییز سال 1392 با جمع‌آوری بذرهای تاج‌خروس وحشی از مزارع روستای آلاجوجه، شهرستان خداآفرین واقع در استان آذربایجان شرقی آغاز، سپس در آزمایشگاه دانشکده کشاورزی دانشگاه مراغه در سال‌های 1393 و 1394 به اجرا درآمد. از تیمارهای آب داغ به مدت‌های 30، 60 و 120 ثانیه، پیش‌سرمای مرطوب (دو درجه سانتی‌گراد) به مدت دو و چهار هفته و نگهداری در دمای شش درجه سانتی‌گراد به مدت 18 ماه در قالب طرح کاملاً تصادفی و در چهار تکرار برای شکستن خواب بذرها استفاده شد. برای آنالیز داده‌ها از برنامه GenStat نسخه 12.1 و برای مقایسه میانگین‌ها از آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد استفاده گردید. از اکسل 2013 برای رسم نمودارها استفاده گردید.
یافته‌ها: تجزیه واریانس مشخص نمود که اثر تیمار‌ها بر درصد جوانه‌زنی و سرعت جوانه‌زنی در علف هرز تاج‌خروس وحشی در سطح احتمال 1 درصد و میانگین مدت جوانه‌زنی در سطح احتمال 5 درصد معنی‌دار بود. نتایج حاصل نشان داد که در بین تیمارهای مورد مطالعه، تیمار نگهداری بذرها به مدت 18 ماه در دمای 6 درجه سانتی‌گراد بهترین تأثیر بر شکست خواب بذرهای علف هرز تاج‌خروس وحشی داشت. بطوری که بیشترین درصد جوانه‌زنی (92 درصد)، سرعت جوانه‌زنی (18/29 بذر در روز) و کمترین میانگین مدت جوانه‌زنی (2/4 روز) در تیمار نگهداری بذرها به‌ دست آمد. تیمار پیش‌سرمای مرطوب نیز اثرات معنی‌داری در تحریک جوانه‌زنی داشت. با توجه به اینکه تیمار‌های نگهداری بذر در دمای پایین و پیش‌سرمای مرطوب باعث تسریع در فرایند جوانه‌زنی و افزایش درصد جوانه‌زنی می‌گردد، لذا اطلاع دقیق از آن‌ها  می‌تواند در جهت بررسی، کنترل و جلوگیری از گسترش این علف هـرز مؤثر باشد.
نتیجه‌گیری: به‌طور کلی نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که در بین تیمارهای مورد مطالعه، نگهداری بذرها به به مدت زمان 18 ماه در دمای شش درجه سانتی‌گراد بهترین روش برای برطرف نمودن خواب بذرهای علف‌ هرز تاج‌خروس وحشی می‌باشد.

جنبه‌های نوآوری:
1- تیمار‌های نگهداری بذر در دمای پایین و پیش‌سرمای مرطوب باعث شکست خواب بذر ‌گردید.
2- تیمار‌ نگهداری بذر در دمای پایین باعث افزایش درصد و سرعت جوانه‌زنی ‌گردید.

1. در شکست خواب بذر گیاه اسطوخودوس اسید جیبرلیک جایگزین مناسبی برای سرمادهی است.
2. پیش نیاز تولید نشاء از بذر گیاه اسطوخودوس، شکستن خواب بذر این گیاه است.

1. بیشترین  اثر مستقل روی شکست خواب بوسیله خراش­­دهی مخصوصا با اسکالپل بدست آمد که 60 درصد ظهور را موجب شد.
2. یک اثر متقابل معنی­دار بین شیوه­های مختلف خراش­­دهی با سطوح چینه سرمایی و یا با غلظت های جیبرلین وجود داشت.
3. کاربرد سطوح چینه سرمایی و یا غلظت های جیبرلین روی دانه­های خراش­دهی نشده یا هیچ اثری نداشت و یا اثر کمی روی درصد ظهور و رشد گیاه داشت.