چکیده مبسوط
مقدمه: برنج (Oryza sativa L.) به‌عنوان یکی از مهم‌ترین غلات جهان، منبع اصلی تغذیه برای بیش از یک‌سوم جمعیت کره زمین به‌شمار می‌رود. این محصول راهبردی، در مقایسه با سایر غلات، حساسیت بیشتری به تنش دمای پایین دارد. پرایمینگ بذر یک ابزار زیست فناورانه و یک رویکرد ساده، عملی، مؤثر، سازگار با محیط‌زیست و مقرون‌به‌صرفه برای بهبود تحمل گیاه به تنش‌های مختلف محیطی و افزایش جوانهزنی بذر است. این پژوهش با هدف بررسی واکنش‌های جوانهزنی و فیزیولوژیکی بذر برنج در شدت و زمان‌های مختلف میدان الکترومغناطیسی به تنش دمایی طراحی و اجرا شد.
مواد و روشها: آزمایشی در سال 1403 به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با فاکتورهای میدان الکترومغناطیسی در چهار سطح، زمان در دو سطح و تنش دمایی در سه سطح روی برنج رقم هاشمی در سه تکرار در دانشگاه آزاد اسلامی واحد آستارا اجرا شد. بذور برنج در یک کیسه پلاستیکی تحت میدان‌های مغناطیسی با شدت (صفر، 50، 100 و 150 میلیتسلا) و زمان‌های (30 و 60 دقیقه) و سه سطح تنش دمایی (10، 15 و 25 درجه سیلسیوس) تیمار شدند. جهت آزمایش دوم و استقرار گیاهچه از سینی پلاستیکی استفاده گردید. نشاهای سالم، به گلدانهای پلاستیکی حاوی ماسه منتقل شدند. پس از گذشت 25 روز، برای اندازهگیری صفات مورد نظر استفاده شد.
یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس نشان‌داد که میدان مغناطیسی، تنش دمایی و زمان و برهمکنش آن‌ها برای اکثر صفات معنیدار بود. تنش دمایی سبب افزایش معنیدار محتوای پرولین و مالوندیآلدئید و کاهش کلروفیل a و b شد. کمترین محتوای پرولین و مالوندیآلدئید در دمای 25 درجه سلسیوس و بدون میدان مغناطیسی بهترتیب 017/1 میکرومول بر گرم وزن تر و 403/4 میلی مول بر گرم وزن تر مشاهده شد. بیشترین درصد جوانهزنی با 95/98، طول ریشهچه با 617/69 میلیمتر، کلروفیلa با 807/0 میلیگرم بر گرم وزنتر، کلروفیلb با 993/0 میلیگرم بر گرم وزنتر در تیمار 100 میلیتسلا و دمای 25 درجه سیلسیوس ثبت شد. سرعت جوانهزنی با 560/0 بر روز، طول ساقهچه با 633/58 میلیمتر، طول گیاهچه با 867/130 میلیمتر، وزن خشک ریشهچه با 25/3میلیگرم، وزن خشک ساقهچه با 207/2 میلیگرم، وزن خشک گیاهچه با 457/5 میلیگرم، شاخص طولی بنیه گیاهچه با 55/13035، شاخص وزنی بنیه گیاهچه با 528/543 در شدت 100 میلیتسلا، 25 درجه سیلسیوس و 30 دقیقه بهدست آمد.
نتیجه‌گیری: تأثیر میدان الکترومغناطیسی بر ویژگیهای مرتبط با جوانهزنی و صفات فیزیولوژیکی، از جمله درصد، سرعت جوانهزنی و کلروفیل، معنادار بوده و منجر به افزایش این شاخص‌ها شده است. یافته‌ها نشان‌دهنده ظرفیت کاربرد میدان الکترومغناطیسی برای بهبود ویژگیهای جوانهزنی و برخی صفات فیزیوژیکی تحت شرایط تنش سرما است.
جنبه‌های نوآوری:
- اثر میدان مغناطیسی بر ویژگیهای جوانهزنی و فیزیولوژیکی بذرگیاه برنج تحت تنش دمایی بررسی شد.
- پرایمینگ بذر با شدت 100 میلیتسلا در 60 دقیقه در تنش دمایی 10 درجه محتوای پرولین و مالوندی آلدئید را افزایش داد.
- در تنش دمایی 10 درجه سیلسیوس افزایش شدت میدان سبب افزایش معنیدار درصد جوانهزنی شد.
