چکیده مبسوط
مقدمه: تنش شوری یکی از مهمترین عوامل کاهش عملکرد گیاهان زراعی می‌باشد. تلاقی بین ارقام اصلاح شده و خویشاوندان وحشی یکی از روش‌های ایجاد گیاهان متحمل به شوری است که ایجاد غله جدید تریتی پایروم در این راستا بوده است که به عنوان گیاه دانه‌ای و علوفه‌ای مصرف می‌شود. بررسی اثر شوری در مرحله جوانه‌زنی یک آزمون قابل اطمینان در ارزیابی تحمل بسیاری از گونه‌هاست، زیرا شوری باعث کاهش درصد و سرعت جوانه‌زنی و همچنین کاهش رشد ریشه‌چه و ساقه‌چه می‌گردد. هدف از این آزمایش بررسی اثرات سطوح مختلف تنش شوری بر جوانه‌زنی لاین‌های امیدبخش تریتی‌پایرم اولیه غیرایرانی و دو رقم گندم الوند (متحمل به شوری) و قدس (حساس به شوری) می‌باشد.
مواد و روش‌ها: آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در دانشکده کشاورزی دانشگاه یاسوج در سال ۱۳۹۶ انجام شد. فاکتور اول شامل ۱۳ لاین تریتی‌پایرم و دو رقم گندم و فاکتور دوم شامل سطوح مختلف شوری صفر، ۸۰، ۱۶۰ و ۲۴۰ میلی‌مولار نمک کلرید سدیم) بود. پس از ضدعفونی سطحی و کشت بذرها در پتری، اندازه‌گیری صفات مرتبط با جوانه‌زنی تا روز چهاردهم انجام شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که با افزایش سطح شوری سرعت و درصد جوانه‌زنی، طول ریشه‌چه، طول ساقه‌چه، وزن خشک و تر ریشه‌چه و وزن خشک ساقه‌چه کاهش یافت. بیشترین درصد (۷۹/۷۹) و سرعت جوانه‌زنی (۷۴/۷۵ بذر در روز) در شرایط تنش و بدون تنش، مربوط به لاین Az/b بود. درصد جوانه‌زنی رقم متحمل الوند (۵۹/۵۵ درصد) از ۵ لاین تریتی‌پایروم بیشتر ولی از ۷ لاین دیگر کمتر بود، سرعت جوانه‌زنی آن (۶۹/۵۳ بذر در روز) از ۱۰ لاین تریتی‌پایروم بیشتر بود. درصد و سرعت جّوانه‌زنی رقم حساس قدس (به ترتیب ۹۸/۴۰ درصد و ۸۷/۳۶ بذر در روز) از همه لاین‌های تریتی‌پایروم کمتر بود. در شرایط تنش شوری، لاین La/b دارای بیشترین طول ریشه‌چه (۷۷/۷ سانتی‌متر) بود که حتی از طول ریشه‌چه رقم متحمل الوند (۹/۴ سانتی‌متر) نیز بیشتر بود. بیشترین وزن خشک ریشه‌چه در شرایط تنش به لاین Ka/b (۰۲۷/۰ گرم) و کمترین وزن خشک ریشه‌چه مربوط به رقم قدس (۰۱۳/۰ گرم) مربوط بود. در بین صفات جوانه‌زنی، بیشترین و کمترین وراثت‌پذیری به ترتیب مربوط به صفت طول ساقه‌چه در شرایط تنش و بدون تنش و صفت وزن‌تر ریشه‌چه (در شرایط عدم تنش) و طول ریشه‌چه (در شرایط تنش) بود. واریانس ژنتیکی صفات طول ساقه‌چه و درصد جوانه‌زنی در شرایط عدم تنش نسبت به شرایط تنش بیشتر بود و گزینش در شرایط عدم تنش از بازدهی بالاتری نسبت به شرایط تنش برخوردار خواهد بود. گروه‌بندی ژنوتیپ‌ها با استفاده از تجزیه خوشه‌ای ژنوتیپ‌ها را در شرایط نرمال و شوری در چهار گروه قرار داد. در شرایط تنش شوری، رقم متحمل به شوری به تنهایی در خوشه چهارم قرار گرفت. رقم حساس به شوری نیز با لاین St/b در خوشه سوم قرار گرفت. بقیه لاین‌های تریتی‌پایروم مورد بررسی در دو خوشه اول و دوم قرار گرفتند که لاین ترکیبی (Ka/b)(Cr/b)F۶ در خوشه اول قرار گرفت. بنظر می‌رسد شرایط تنش شوری رقم قدس را از همه لاین‌های تریتی‌پایروم (بجز St/b) جدا کرده است ولی در شرایط نرمال چنین نبود که حاکی از صحت خوشه بندی ژنوتیپ‌های مورد بررسی است.
نتیجهگیری: نتایج این تحقیق تحمل به شوری را در اکثر لاین‌های ساده و ترکیبی این گیاه در مرحله جوانه‌زنی اثبات نمود که از بین آنها لاین‌های ترکیبی (St/b)(Cr/b)F۳، (Ka/b)(Cr/b)F۶ و (Ka/b)(Cr/b)F۳ و La(۴B/۴D)×(b) و لاین‌های ساده La/b و Az/b و St/b بهتر از بقیه بوده‌اند. لذا این لاین‌های منتخب می‌توانند در بررسی‌های تکمیلی آتی مورد توجه قرار گیرند.
جنبه‌های نوآوری:
۱-گیاه تریتی‌پایروم جدید بوده و قبل از معرفی نیاز به بررسی در سطح جوانه‌زنی دارد.
۲-لاین‌های ساده همراه با لاین‌های ترکیبی گیاه تریتی‌پایروم مورد بررسی قرار گرفته که می‌تواند تأثیر تلاقی‌ها را نشان دهد.
۳- گروه‌بندی لاین‌ها از جهت تحمل یا حساسیت فقط بر اساس صفات جوانه‌زنی انجام شده است.
