دانش بیماری شناسی گیاهی

خضری م. 1395. تشکیل بیوفیلم در باکتری پروبیوتیک Bacillus subtilis. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 5(2):62-52.

اغلب باکتری‌ها قادر به تشکیل اجتماعی به نام بیوفیلم هستند که از نظر ساختار و عملکرد بسیار متنوع ولی در ویژگی‌های عمومی شباهت‌های زیادی دارند. ترکیب اصلی بیوفیلم پلی‌ساکاریدهای خارج سلولی است. باکتری پروبیوتیک Bacillus subtilis یک باکتری گرم مثبت، میله‌ای‌شکل، تولیدکننده اندوسپور و خاکزی است که در  کشاورزی به‌عنوان ارتقادهنده‌ی رشد گیاهان و مهار زیستی بیمارگرهای گیاهی کاربرد زیادی دارد. تشکیل بیوفیلم باکتری را برای مدت طولانی زنده نگه می­دارد. ساختار بیوفیلم موجب حفظ و بقای باکتری در برابر شرایط نامساعد محیطی مانند وجود آنتی‌بیوتیک‌ها، سموم شیمیایی و مواد کشنده می‌شود. توانایی تشکیل بیوفیلم در باکتری پروبیوتیک B. subtilis جهت افزایش کلنیزاسیون ریشه و توان مهار زیستی بیمارگرهای گیاهی اهمیت زیادی دارد.

 مطیعیان ل. و نصراصفهانی م. 1395. روش مدیریت نماتد سیستی چغندرقند. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 5(2): 41-32.

چغندرقند یکی از محصولات اساسی و ماده اولیه صنایع قند و شکر کشور می‌باشد. نماتد سیستی چغندرقند (Heterodera schachtii) یکی از خسارت‌زاترین بیمارگرهای چغندرقند به شمار می‌آید. این نماتد دامنه‌ی میزبانی وسیعی دارد و 218 گونه از 95 جنس متعلق به 23 خانواده‌ی گیاهی، از گونه‌های زراعی، زینتی و علف‌های‌هرز را شامل می‌شود. روش‌ مدیریت این نماتد شامل ممنوعیت کشت در اراضی شدیداً آلوده، کشت زود هنگام (فرار)، تناوب زراعی، استفاده از ارقام مقاوم، استفاده از عوامل دارای توان مهارزیستی بیمارگر، کودهای آلی، کودهای دامی، ضایعات گیاهی، کمپوست، ورمی کمپوست، آفتاب‌دهی و استفاده از سموم شیمیایی شرح داده شده است.

نجفی‌نیا م. ، باقری ع.، آزادوار، م. و صالحی م. 1395. موقعیت بیماری جاروک لیموترش در ایران. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 5(2):31-23.

لیموترش یکی از مهم‌ترین و اقتصادی‌ترین محصولات باغی در جنوب ایران می‌باشد. بیماری فیتوپلاسمایی جاروک لیموترش به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بیماری‌ها و عوامل تهدیدکننده درختان لیموترش است. عامل بیماری جاروک لیموترش یک فیتوپلاسما با نام پیشنهادی  phytoplasma aurantifolia Candidatus می‌باشد. نشانه­ های بیماری به‌صورت ظهور شاخه جارویی در یک قسمت از درخت و سپس گسترش بیماری و افزایش تدریجی تعداد جاروک‌ها در سایر قسمت‌ها است. هر جاروک، در واقع از تعداد زیادی شاخه و برگ با فاصله میان گره کوتاه تشکیل‌شده که رنگ آن‌ها از سبز کم­رنگ تا زرد و اندازه آن‌ها از کوچک تا بسیار کوچک متغیر است. در شاخه‌های جارویی خار، گل و میوه تشکیل نمی‌شود و با افزایش شاخه‌های جارویی میزان محصول کاهش می‌یابد. خشک شدن برگ‌ها در جاروک‌ها منجر به خشکیدگی شاخه‌ها یکی پس از دیگری و نهایتاً مرگ درختان آلوده طی پنج تا هشت سال می‌شود. تلفیق روش­های مدیریتی شامل از بین بردن درختان آلوده، حذف علف‌های هرز، قطع جاروک‌ها و سم‌پاشی درختان برای مبارزه با حشره ناقل، سبب کاهش سرعت توسعه بیماری می‌شود. مبارزه شیمیایی و کاهش جمعیت زنجرک ناقل ضمن کاهش انتقال طبیعی بیماری، نقش مهمی در مدیریت بیماری داشته و سیر گسترش بیماری را به تأخیر می‌اندازد.

رحمانی ح.ر. و محمدی گل‌تپه ا. 1395. معرفی شش گونه دنبلان جنگلی . دانش بیماری‌شناسی گیاهی 5(2):12-1.

قارچ‌های خوراکی که تحت عنوان دنبلان شناخته می‌شوند از رده آسکومیست‌های آپوتس‌دار می‌باشند. این قارچ‌ها اندام بارده خود را در سطح یا زیرزمین تولید می‌کنند و اکتومیکوریزای اجباری گیاهان هستند. جنس Tuber  از راسته Pezizales و رده Pezizomycets است. این جنس دارای گونه‌های متعددی است که در نقاط مختلف جهان پراکنده می‌باشند. کشورهای فرانسه، ایتالیا، بریتانیا و نیوزیلند از جمله کشورهایی هستند که در سطح تجارتی نسبت به تولید قارچ‌های دنبلان اقدام کرده‌اند. در بین گونه‌های قارچ‌های دنبلان خوراکی در دنیا، گونه‌های دنبلان سفید باارزش Tuber magnatum و دنبلان سیاه باارزش T. melanosporum، از نظر اقتصادی و دارویی ارزش بسیار زیادی دارند. با توجه به ارزش بالای غذایی و دارویی این قارچ‌ها انجام تحقیقات علمی بیشتر در زمینه ­شناسایی دقیق آن‌ها ضرورت دارد.

نرمانی ا. و  ارزنلو  م. 1395. بیماری اسکای انگور. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 6(1): 21-12.

اسکا یکی از مهم‌ترین و مخربترین بیماری‌های انگور در جهان  است که باعث کاهش رشد و محصول در تمام مراحل کشت و پرورش آن می‌شود. قارچ Phaeoacremonium minimum، به‌عنوان عامل اصلی این بیماری در جهان شناخته شده و بیماری‌زایی آن روی انگور در ایران به اثبات رسیده است. در تاکستان‌ها، درختچه­های مادری و مواد تکثیری آلوده و خاک منابع اصلی زادمایه به شمار می‌روند. مهم‌ترین راه ورود بیمارگر و شیوع آلودگی زخم‌های ناشی از هرس به شمار می‌رود. عوامل محیطی و فصلی مختلفی از جمله تنش خشکی و صدمات ناشی از یخبندان، در بروز نشانه‌های بیماری مؤثر هستند. روش مدیریت بیماری مبتنی بر پیشگیری از شیوع آن با هرس و معدوم کردن اندام‌های آلوده و تیمار زخم‌های ناشی از هرس با قارچ‌کش‌ها پیشنهاد شده‌اند.

صفایی فراهانی ب. و مستوفی‌زاده قلمفرسا ر. 1395. دورگ‌های بین گونه‌ای Phytophthora spp. و خطر آن‌ها برای کشاورزی. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 6(1): 46-33.

دورگ‌شدن بین‌گونه‌ای فرایند تکاملی مهمی است که منجر به سازگاری و گونه‌زایی می‌شود. در دهه‌ی اخیر، پیشرفت در روش‌های رده‌بندی مولکولی منجر به افزایش تعداد دورگ‌های بین‌گونه‌ای توصیف شده در جنس Phytophthora شده است. در دورگ‌های Phytophthora، توارث و نوترکیبی ژن‌های دو والد منجر به افزایش تهاجم و وسیع‌تر شدن دامنه‌ی میزبانی در مقایسه با هر یک از والدین می‌شود. تاکنون چندین دورگ بین‌گونه‌ای Phytophthora در ایران گزارش شده است. شناسایی و بررسی بیماری‌زایی و دامنه‌ی میزبانی دورگ‌های موجود در ایران و پیش‌گیری از تشکیل دورگ‌های جدید پیش از بروز خسارت اقتصادی شدید، برای مدیریت بیماری‌های ناشی از این شبه­قارچ­ها پیشنهاد می‌شود.

ابوترابی ا. 1395. معرفی چهار گونه‌ی گل جعفری مهارکننده‌ی نماتدهای غده ریشه. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 6(1): 79-68.

نماتدهای غده ریشهMeloidogyne spp.) ) از عوامل بازدارنده کشت محصولات کشاورزی هستند. کشت برخی از گیاهان با داشتن خاصیت آللوپاتی، همراه با گیاه میزبان نماتد، یکی از روش‌های مدیریتی در جهت مهار عوامل بیمارگر خاکزاد و تولید محصول سالم است و می‌تواند جایگزین مناسبی برای حذف و یا کاهش مصرف سموم آلاینده باشد. گل­های جعفری (Tagetes spp.) گیاهانی یک‌ساله از تیره Astraceae و شامل بیش از 50 گونه می‌باشند که به‌عنوان گیاهان زینتی پوششی کشت می­شوند. اثر مهار‌کنندگی این گیاهان روی جنس‌های مختلف نماتدها به اثبات رسیده است. بنابراین گل­های­ جعفری می‌توانند جایگزین مناسبی برای نماتدکش­ها باشند. گل­های جعفری با ترشح آنزیم آلفا- ترتینیل علاوه بر اثر بازدارندگی روی نماتدهای غده ریشه، سایر بیمارغدهای موجود در خاک از جمله قارچ‌ها، باکتری‌ها و حشرات را نیز مهار نموده و نقش مثبتی در رشد رویشی گیاه همراه دارند. در این مقاله اثر مهارکنندگی مهم‌ترین گونه‌های گل جعفری شامل Tagetes tenuiifolia Cav., Tagetes minuta L., Tagetes patula L., Tagetes erecta L. روی نماتدهای غده ریشه شرح داده شده است.

باقری ع. 1395. وضعیت بیماری جرب معمولی سیب‌زمینی در ایران. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 6(1):  56-47.

بیماری جرب معمولی سیب‌زمینی در تمامی کشورهای تولیدکننده سیب‌زمینی گسترش داشته و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل خسارت‌زای این محصول محسوب می‌گردد. در ایران نیز تاکنون بیماری جرب معمولی سیب‌زمینی از تمامی مناطق کشت سیب‌زمینی گزارش شده است. کاهش خسارت بیماری جرب در مناطق سیب‌زمینی‌کاری کشور نیازمند شناسایی عوامل تأثیرگذار بر وقوع و گسترش این بیماری است. بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده برنامه مدیریت تلفیقی بیماری شامل کشت در زمین‌های با اسیدیته حدود خنثی، رعایت تناوب، حفظ رطوبت زمین، استفاده از آبیاری بارانی، انتخاب زمین با بافت مناسب جهت کشت، کنترل دقیق علف‌های هرز به‌ویژه علف هرز پیچک، تقویت زمین با کودهای آلی و استفاده از ارقام متحمل پیشنهاد می‌شود. در این مقاله اهمیت بیماری جرب باکتریایی سیب‌زمینی، پراکنش و شدت آلودگی، نشانه‌های بیماری، عوامل تشدیدکننده بیماری، چرخه بیماری، واکنش ارقام رایج سیب‌زمینی، گونه‌های غالب باکتری عامل بیماری در ایران و مدیریت تلفیقی بیماری بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده در ایران و جهان شرح داده شده است.

اعظمی ساردویی ذ.، میرزائی ع. و فکرت ف. 1395. نقش آفتاب‌دهی خاک در مدیریت بیماری‌های گیاهی خاکزاد. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 6(1): 67-57.

امروزه مهار و مدیریت بیماری‌های خاکزاد و علف‌های هرز بسیار مشکل و هزینه‌بر می‌باشد. در دهه‌های اخیر به دلیل مدیریت نامناسب و استفاده‌ی بیش از حد سموم آفت‌کش و آلودگی‌های زیست‌محیطی، فلور و فون رو و زیر خاک به مخاطره افتاده است. به همین دلیل اکثر بوم‌شناسان و متخصصین بیماری‌های گیاهی به فکر یافتن راهی جایگزین جهت کاهش این عوامل برآمده‌اند. یکی از این رهیافت‌ها، ضدعفونی خاک با کمک نور خورشید است. آفتاب‌دهی یک روش غیر شیمیایی ساده، ارزان، پاک و کارا جهت مدیریت بیماری‌های گیاهی خاکز‌اد، بعضی از آفات و همچنین بذور بسیاری از علف‌های هرز محسوب می‌شود. این روش بر مبنای اصول زیست­بوم­شناسی در مدیریت بیماری‌ها، آفات و علف‌های هرز و حفظ محیط‌زیست و همچنین کاهش تأثیرات منفی علف‌کش‌ها و آفت‌کش‌ها بسیار مفید و کارا عمل می‌کند و در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته به‌وفور مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله تاریخچه، مزایا و اصول انجام عملیات آفتاب‌دهی خاک، شرح داده شده است.

عبدالهی م. فاطمی ا. 1395. مروری بر رویکردهای نوین در آرایه‌بندی نماتدها. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 6(1): 11-1.    

کاربرد روش‌های پیشرفته در آرایه‌بندی و تنوع زیستی نماتدها به‌سرعت گسترش یافته‌اند. با توجه به اینکه مشخصات ریخت‌شناسی و ریخت­سنجی نماتدها برای تشخیص دقیق آن‌ها کافی نیست، روش‌های جدیدی برای خاتمه دادن به موارد بحث‌برانگیز ایجاد شده‌اند. با پیشرفت‌هایی که اخیراً حاصل‌شده، رویکردهای جدیدی چون روش­های مولکولی تشخیص نماتدها را تسریع کرده‌اند. روش‌های مولکولی مختلف مثل RAPD، RFLP، AFLP، ISSR و SCAR به‌منظور تأیید تشخیص‌های سنتی، به‌ویژه برای گونه‌های توصیف نشده، ایجاد شده‌اند. در این مقاله مروری، هر یک از این روش‌ها بحث شده‌اند.

رحیمی‌زاده م. و صدروی م. 1395. معرفی هشت گونه‌ی مفید Aspergillus. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 6(1): 32-22.

گونه‌های Aspergillus اغلب به حالت گندرو در بقایای گیاهی در خاک، آب، برخی فراورده‌های گیاهی، میوه‌های تازه و آب‌دار آسیب‌دیده یا میوه‌ها و دانه‌های انباری یافت می‌شوند. این قارچ‌ها را می‌توان بر اساس ویژگی‌های پرگنه، کنیدیوم‌بر، حباب، فیالید و کنیدیوم‌ها، روی محیط کشت‌های اختصاصی شناسایی کرد. توانایی برخی جدایه‌های هشت گونه A. flavus، A. fumigatus، A. niger، A. piperis، A. repens،  A. tamarii، A. terrus  و  A. tubingensis، برای مهار بیماری‌های سیاه­شدن غلاف کاکائو، غده ریشه و پوسیدگی فوزاریومی ریشه گوجه‌فرنگی، لکه‌برگی آلترناریایی، پوسیدگی خشک فوزاریومی، پوسیدگی صورتی و نرم غده سیب‌زمینی و یا به‌عنوان عامل افزایش‌دهنده رشد گیاهان و عامل کاهنده تولید آفلاتوکسین در دانه­ها و خشکبار به اثبات رسیده است. خصوصیات ریخت‌شناسی کلیدی این قارچ‌ها در این مقاله شرح داده شده است. اکثر این قارچ‌ها از ایران گزارش شده‌اند بنابراین شناسایی و کاربرد جدایه‌های مؤثر آن­ها برای مبارزه با بیماری‌های گیاهی و افزایش رشد گیاهان پیشنهاد می‌شود.

گل‌محمدی م.  و بنی‌هاشمیان س. ن. 1396. روش مدیریت بیماری بلاست مرکبات. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 6(2): 13-1.

بیماری بلاست از اغلب مناطق تولید مرکبات در جهان گزارش شده است. این بیماری، یکی از بیماری‌های مهم مرکبات در شمال ایران است که خسارت آن در سال‌های مختلف به دلیل تغییر شرایط اقلیمی متفاوت است و به‌وسیله دو گونه باکتری از جنس Pseudomonas ایجاد می‌شود. در سال‌هایی که شرایط آب و هوایی از لحاظ رطوبت و دما برای فعالیت این باکتری­ها مناسب باشد، خسارت زیادی به مرکبات وارد می‌کند. خسارت اصلی بیماری به‌صورت پژمردگی و خشکیدگی سرشاخه‌ها است. در این مقاله روش‌های مدیریت بیماری شرح داده شده­ اند.

حسین‌زاده ا.، داوری م. و حبیبی ینگجه ع. 1396. کاربرد نانو مواد در مدیریت بیماری‌های قارچی گیاهان. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 6(2): 77-68.

استفاده از فنآوری نانو در مدیریت بیماری‌های گیاهی در سال‌های اخیر موردتوجه پژوهشگران قرار گرفته است. این پژوهش­ها نشان داده که نانواکسیدروی بر Botrytis cinerea و Penicillium expansum، نانواکسید مس بر Aspergillus flavus، نانوکامپوزیت‌هایی از نقره (SiO₂/Ag₂S) بر Aspergillus niger و Fe₃O₄/ZnO/AgBr بر Fusarium graminearum، F. oxysporum و Botrytis  cinerea و شش نوع نانو ماده کربنی بر F. graminearum، اثر بازدارندگی دارند. سازوکارهای تأثیر آن‌ها شامل تخریب لیپیدها و پروتیین‌ها، آسیب به غشای سلولی، انسداد کانال‌های آبی به‌وسیله نانو مواد و کاهش آب هاگ‌ها و پلاسمولیز آن‌ها و در نهایت بازدارندگی از رشد یا از بین بردن ریسه‌های قارچی و ممانعت از هاگ­زایی هستند.

غلام‌نژاد ج. 1396. سازوکارهای دفاعی گیاهان در برابر بیمارگرها. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 6(2): 32-24.

گیاهان دارای سازوکارهای دفاعی متعددی هستند، که می­توان آن­ها را با ریزجانداران یا مواد شیمیایی تحریک و فعال کرد. پنج نوع مقاومت القایی در گیاهان عبارتند از مقاومت اکتسابی موضعی، مقاومت اکتسابی سیستمیک،  تنظیم سیستمیک خاموشی ژن‌ها،  مقاومت سیستمیک القاشده و  واکنش سیستمیک در برابر زخم. مقاومت اکتسابی سیستمیک مهمترین نوع مقاومت القایی است، که حفاظت مداوم و طولانی‌مدت علیه آلودگی در برابر دامنه وسیعی از بیمارگرها را در گیاهان موجب می­شود. تشکیل پروتیین­های مرتبط با بیماری‌زایی، تغییر دیواره سلولی با رسوب و اتصال پلی‌ساکاریدها، پروتیین­ها، گلیکوپروتیین­ها، فنل‌ها،تولید فیتوآلکسین‌ها و لیگنینی شدن مراحل بروز این نوع مقاومت در گیاهان هستند.

سماوات س. 1396. مهار زیستی مرگ ریزوکتونیایی گیاهچه. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 6(2): 67-55.

مرگ گیاهچه ناشی از Rhizoctonia solani J.G.Kühn در بین بیماری‌های گیاهی خاک­زاد از اهمیت زیادی برخوردار است و به دامنه وسیعی از گیاهان در سراسر جهان خسارت وارد می‌کند. مبارزه زیستی با این بیماری با استفاده از گونه ­های Trichoderma  ، Gliocladium ، Bacillus ، Pseudomonas  و Rhizobium موفقیت­ آمیز بوده است.  نتایج پژوهش­های انجام شده در این مورد و سازوکارهای تاثیر این قارچ­ها و باکتری­های متعارض شرح داده شده­ اند.

صدروی م. و مرادی ن. 1396. چهار بیماری مهم درختان بلوط در ایران.  دانش بیماری‌شناسی گیاهی 6(2): 23-14.

درختان بلوط رشته‌کوه‌های زاگرس در غرب و مناطقی در شمال ایران را پوشانده ­اند. چهار بیماری مهم  انواع بلوط در ایران پوسیدگی ذغالی، سوختگی شاه ­بلوط، مرگ ناگهانی و سفیدک پودری هستند. نشانه­ های این بیماری­ها، مشخصات بیمارگرها و نحوه شیوع آن­ها شرح داده شده است و راهکارهایی جهت حفاظت درختان بلوط در برابر این بیماری­ها پیشنهاد شده ­اند.

ناظریان ع. و صیاد س. 1396. ویروس‌های انگل قارچ‌ها. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 6(2): 104-97.

چندین ویروس به عنوان انگل جدایه­ هایی از قارچ­های عامل سوختگی شاه­بلوط، پوسیدگی ساقه کلزا، سوختگی سنبله گندم، سیاهک ذرت و تعدادی از کپک­ها و مخمرها شناخته شده­ اند. این ویروس­های قارچی موجب کاهش رشد، تکثیر و قدرت بیماری­زایی، تولید رنگدانه­ های غیر طبیعی در میسلیوم، یا ایجاد جهش در قارچ­ میزبان می­شوند. این ویروس­ها می­توانند از راه جوش ریسه­ای به جدایه ­های دیگر همان قارچ یا قارچ دیگری منتقل شوند و باعث بروز بیماری مشابهی در آن­ها گردند. بنابراین شناسایی جدایه­های کم­آزار و آلوده به ویروس، قارچ­های بیمارگر و استفاده از آن­ها برای حفاظت گیاهان در برابر جدایه­های پرآزار و مدیریت بیماری­های گیاهی پیشنهاد می­شود.  

سماوات س. 1396. بیماری سوختگی شمشاد خزری. دانش بیماری­شناسی گیاهی 6(2): 96-89.

شمشاد خزری، یکی از درختچه­ های همیشه سبز بومی جنگل‌های شمال ایران است. سوختگی ناشی از قارچ Calonectria pseudonaviculata یکی از بیماری­های‌ هوازاد مهم این گیاه است که منجر به ریزش شدید برگ‌ها و زوال در شمشادهای حساس می‌شود. این بیماری از جنگل‌های استان‌های گیلان و مازندران  گزارش شده است. تاریخچه و اهمیت بیماری، پراکنش جغرافیایی، نشانه­ های بیماری، مشخصات عامل بیماری، چرخه بیماری  و روش‌های پیشگیری و مبارزه مکانیکی و شیمیایی با آن شرح داده شده است.

محمدی م.، حسینی ا.، صداقتی ا. و حسینی ث. 1396. کاربرد میکوویروس‌ها در مهار زیستی قارچ­های بیمارگر. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 7(1): 62-51.

میکوویروس­ها یا ویروس­های انگل قارچ­ها دارای ژنوم ssRNA، dsRNA یا dsDNA هستند. بعضی از این ویروس‌ها دامنه میزبانی محدودی داشته و فقط جدایه خاصی از میزبان را آلوده می‌کنند، در مقابل بعضی توانایی آلوده­سازی جنس‌های مختلف یک تیره از قارچ­ها را دارند. این ویروس‌ها اغلب در قارچ‌های میزبان با پیوند ریسه‌ای انتقال می‌یابند. اکثر این ویروس‌ها باعث کاهش قدرت بیماری‌زایی میزبان خود می‌شوند و این پدیده به نام کم‌آزاری شناخته می‌شود. میکوویروس‌ها می‌توانند به‌عنوان یک ابزار قدرتمند در مبارزه زیستی  با قارچ­­های بیمارگر و ایجاد مقاومت القایی در گیاهان استفاده شوند.