دانش بیماری شناسی گیاهی

سفیدک پودری یکی از بیماری‌های مهم یونجه در بسیاری از مناطق کشور به شمار می‌آید. قارچ Leveillula taurica که مهمترین عامل این بیماری است، در مناطق گرم و خشک دنیا انتشار داشته و دامنه میزبانی وسیعی دارد. مناسب‌ترین روش مدیریت بیماری شناسایی و کاشت ارقام مقاوم یا نیمه‌مقاوم است. بر اساس آزمایش‌ ارقام انجام شده در ایران، Codi و قره‌یونجه نیمه‌مقاوم، بمی نیمه‌حساس، همدانی‌121 و همدانی122 حساس و Simertchenskava, Diablorde, Ranger و مهاجران بسیارحساس تشخیص داده شده‌اند. بنابراین ارقام نیمه‌مقاوم Codi و قره‌یونجه را برای مدیریت این بیماری می‌توان مورد استفاده قرار داد.

 بیماری زردی فوزاریومی باعث زرد، قهوه‌ای و پژمرده شدن برگ‌ها و پوسیدگی پیاز گلایول شده و به کاهش کمی،کیفی و بازارپسندی گل‌ها می‌انجامد. این بیماری توسط 4 گونه Fusarium ، مخصوصاٌ قارچ خاک‌زی F. oxysporum f. sp. gladioli پدید می‌آید. این قارچ‌ها به صورت میسلیوم، کلامیدوسپور، میکرو و ماکروکنیدیوم قادر به بقاء در خاک می‌باشند. تغییر رنگ پیاز‌های آلوده، نرم، چروکیده و مومیایی شدن آن‌ها در انبار از اصلی‌ترین نشانه‌های بیماری محسوب می‌شوند. علی‌رغم تلاش‌های زیاد برای مدیریت بیماری، آن همچنان یک مشکل جدی در مناطق پرورش گلایول دنیا است. روش مدیریت بیماری معمولاً بر شناسایی و کاشت ارقام مقاوم، کاربرد سموم شیمیایی، روش‌های زراعی و مبارزه زیستی استوار است. در هر حال تلفیقی از چند روش فرصت بهتری در مدیریت این بیماری پدید می‌آورد.

 بیماری سفیدک پودری چغندر ناشی از قارچ Erysiphe polygoni در استان اصفهان روی چغندر لبویی، در مناطق سردسیر به طور همه‌گیر و روی چغندر علوفه‌ای با شدت کمتری شیوع دارد. مطالعه و شناسایی بیمارگر نشان داده که آسکوکارپ آن در اواخر فصل به صورت نقاط زرد رنگ، سپس قهوه‌ای روشن تا تیره و سیاه رنگ کروی شکل در سطح و زیر برگ‌ها و حتی دمبرگ‌ها تشکیل می‌شود. آسک‌ها حاوی آسکوسپورهای بیضی شکل هستند. نشانه‌های بیماری، مشخصات بیمارگر و روش‌ مدیریت بیماری شرح داده شده ‌است.

فن‌آوری نانو، علمی است که به شناسایی، تولید و استفاده از مواد در مقیاس نانومتر (‌‌‌9- 10متر) می‌بردازد. این فن‌آوری که قدرت سازماندهی در حد مولکولی را فراهم کرده در بیماری‌شناسی گیاهی برای تولید نانوحسگر‌های زیستی برای تشخیص سریع بیمارگرها، تولید مواد نقره و سیلیکا-نقره نانو برای مبارزه با قارچ‌ها و باکتری‌ها و تهیه سموم شیمیایی به شکل کپسول‌های نانو، کاربرد دارد. ذرات فلزی نانو بازدارنده بیمارگرهای گیاهی، از بعضی قارچ‌ها، باکتری‌ها و گیاهانی مانند آفتابگردان، یونجه، خردل‌هندی، ماگنولیا و خرمالوی ژاپنی بدست آمده است.

 آلودگی خاک زمین‌های محدود زراعی به مواد سمی در طول چند دهه اخیر افزایش چشمگیری داشته است . گیاه-پالایی فن‌آوری استفاده از گیاهان برای حذف، تجزیه یا کم خطرتر کردن مواد سمی موجود در خاک است. همزیستی قارچ‌ها با ریشه گیاهان کارایی گیاهان همزیست را در پالایش خاک‌های آلوده از مواد سمی افزایش می‌دهد. قارچ Hebeloma mesophaeum که همزیست سطح ریشه گیاهان نوئل نروژی، راش، توسکا، بیدمجنون و بیدمشک است، با جذب و غیرفعال کردن فلزات سنگین آلاینده موجود در خاک در شبکه ریسه‌ای هارتیگ خود در پوست ریشه، به استقرار و رشد بهینه این گیاهان در خاک‌های آلوده کمک می‌کند. قارچ‌های همزیست ریشه آربوسکولار Funneliformis mosseae ، Claroideoglomus etunicatum ، Septoglomus deserticola ، Glomus versiforme و G. intraradices به ذرت، سویا، شبدر، شبدر زیرزمینی، گوجه‌فرنگی و اکالیپتوس در استقرار و رشد بهینه و جذب بیشتر عناصر غذایی در خاک‌های آلوده به کادمیوم، سرب، روی، آرسنیک و مواد نفتی کمک کرده‌اند. این قارچ‌ها با تثبیت این عناصر و مواد آلاینده در شبکه ریسه‌ای خارج ریشه‌ای خود باعث غیرفعال شدن آن‌ها می‌شوند. بنابراین قارچ‌های همزیست ریشه می‌توانند کمک زیادی در احیای زیستی زمین‌های آلوده بنمایند.

شعله‌ور‌فرد، ع. و موسوی، س. م. 1392. نقش عناصر غذایی در مدیریت بیماری‌های گیاهی. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 3(1): 36-17.

 عناصر غذایی معمولا برای افزایش کمی و کیفی محصولات کشاورزی مصرف می‌شوند. این عناصر قادر به افزایش سطح تحمل یا مقاومت گیاهان به بعضی بیماری‌ها نیز هستند. تصحیح و تعدیل مواد غذایی خاک می‌تواند به عنوان یک روش موثر مدیریت بیماری‌های گیاهی در کشاورزی پایدار در نظر گرفته ‌شود. عناصر غذایی اولین و مهمترین خط دفاعی را در برابر بیماری‌های گیاهی تشکیل می‌دهند که روی تمام اجزای مثلث بیماری تاثیر می‌گذارند. مواد غذایی می‌توانند بیماری‌ها را تاحد رضایت بخشی کاهش دهند یا حداقل آنها را تا سطحی تقلیل دهند که مهارشان توسط سایر روش‌ها موفقیت‌آمیز‌تر و ارزان‌تر باشد. در این مقاله تاثیر عناصر غذایی روی میزان تحمل یا مقاومت، ساختار بافتی و ظاهری گیاه، بیماری‌زایی و بقای بیمارگر بررسی شده است.

     رهجو، و.، حاتم‌زاده، م.، ماهرخ، ع. و مفیدیان، س. م. ع. 1392. روش انتخاب اکوتیپ‌های یونجه مقاوم به بیماری سفیدک کرکی. دانش بیماری‌شناسی‌گیاهی 3(1):61-54. 

یکی از عوامل کاهش عملکرد یونجه بیماری سفیدک کرکی ناشی از شبه‌قارچ‌‌ Peronospora trifoliorum است. این بیماری در شرایط مساعد در فصل بهار و چین اول یونجه شیوع می‌یابد و باعث زرد و خشک شدن برگهای یونجه می-شود. برای انتخاب اکوتیپ‌های مقاوم به بیماری از روش استاندارد آزمون گلخانه‌ای و نیز غربال طبیعی ارقام در شرایط مزرعه استفاده می‌شود. در آزمون گلخانه‌ای گیاهچه‌های 7 ‌روزه یونجه با سوسپانسیون اسپور شبه‌قارچ اسپورپاشی می‌شوند و پس از طی مراحل انکوباسیون به محض ظهور نشانه‌های بیماری، درصد گیاهچه‌های فاقد نشانه در مقایسه با شاهد تعیین می‌گردد. آزمون مزرعه‌ای نیز در قالب یک طرح آماری با حد‌اقل 3 تکرار برای اکوتیپ‌های مختلف در مناطقی که بیماری در شرایط طبیعی آن منطقه شایع می‌شود، انجام می‌پذیرد. جهت انتشار بیشتر بیماری، رقمی حساس نیز در مزرعه کشت می‌گردد . واکنش ارقام بر‌اساس شاخص شدت بیماری، بر مبنای درصد آلودگی برگ‌ها، از 5 کلاس مختلف 1 تا 5 تعیین می‌گردد. با این آزمایش‌ها، ارقام KS224و Saranac به عنوان مقاوم و اکوتیپ‌هایی نظیر کیسوردای، نیک‌شهری، ملک‌کندی و قارقلوق به عنوان متحمل به بیماری شناخته شده‌اند.

 زنگ زرد مهمترین بیماری گندم در ایران است. هاگ‌های هوازاد قارچ عامل بیماری منبع اولیه آلودگی هستند. دما، رطوبت، شدت و جهت وزش باد، واکنش ارقام تحت کشت به بیماری، وجود بوته‌های گندم در تابستان، زمان کاشت گندم و وضعیت تغذیه گیاه در هر منطقه نیز عوامل موثر در شیوع بیماری هستند. در مدل پیش‌آگاهی بیماری، بر اساس ردیابی بیماری و شدت آن در طی سال، بررسی عوامل آب‌وهوایی موثر بر بیماری، واکنش ارقام تحت کشت در منطقه و مرحله رشد گیاه به هنگام بروز بیماری، زمان مناسب سمپاشی و تعداد دفعات آن تعیین می‌شود. اهمیت بیماری در ایران و جهان، نشانه‌های آن، عامل بیماری، عوامل موثر در شیوع بیماری، مدل پیش‌آگاهی و مراحل اجرایی آن و سموم مناسب برای مبارزه با بیماری شرح داده شده‌اند.

علی‌شیری ا. و رخشنده‌رو ف. 1392. نقش اسید سالیسیلیک در دفاع گیاهان در برابر بیمارگرها. دانش بیماری‌شناسی‌گیاهی 3(1):82-75.  

اسید سالیسیلیک نوعی اسید فنلی است، که توسط گیاهان در پاسخ به تعدادی از بیمارگرهای گیاهی تولید و برای القای مقاومت اکتسابی فراگیر ضروری می‌باشد. این اسید بیان پروتئین‌های مرتبط با واکنش فوق‌حساسیت و مقاومت اکتسابی فراگیر را القا می‌کند. تغییراتی که مانع تولید ویا غیرفعال شدن این اسید در گیاهان شوند، حساسیت به بیماری‌ها را افزایش می‌دهند. نقش اسید سالیسیلیک و مسیرهای پیام‌رسان آن در القای مقاومت به بیماری‌ها و افزایش محصول گیاهان شرح داده شده است.

قاسم‌نژاد ع.، باقری‌فرد ا.‌ ا.، نصرالله‌نژاد س. و باقری‌نجف‌آباد ع. 1392. تاثیر قارچ Piriformospora indica بر عملکرد گیاهان. دانش بیماری‌شناسی گیاهی 3(1): 87-83. 

قارچ‏های همزیست ریشه با افزایش توان جذب آب و مواد غذایی به رشد بهتر و بیشتر گیاه میزبان کمک می‏کنند. در این‏میان قارچ Piriformospora indica پتانسیل ویژه‏ای دارد. این قارچ که به عنوان محرک رشد گیاهان شناخته شده است، با استقرار در بافت ریشه باعث افزایش ریشه‌های موئین و تحریک به رشد اندام‌های زیرزمینی و هوایی گیاهان می‌گردد. اثر این قارچ بر رشد رویشی بعضی از گیاهان دارویی و تجمع متابولیت‌های ثانویه آن‌ها مورد بحث قرار گرفته است.

عبدالهی م. و اکرمی‌پور ن. 1393. کاربرد باکتری‏ها در مبارزه زیستی با نماتدهای انگل گیاهی . دانش بیماری‌شناسی‌گیاهی 3(2): 20-1. 

نماتدهای انگل گیاهی در بسیاری از مناطق جهان موجب خسارت اقتصادی به انواع محصولات کشاورزی می‌شوند. بعضی از این نماتدها در خاک تحت تاثیرباکتری‏های متعارض قرار می‌گیرند و همین موضوع امکان استفاده از این باکتری‌ها را در مبارزه زیستی با آن‌ها فراهم کرده‏ است. باکتری‏ها به شیوه‏های مختلفی از جمله سرکوب مستقیم نماتدها، افزایش رشد گیاه، افزایش جمعیت در فراریشه و فعالیت تعارضی، بر نماتدها اثر می‏گذارند. به ‏طور کلی، با در نظر گرفتن نحوه تأثیر باکتری‌ها بر نماتدها، آن‌ها به گروه‌های انگل کننده، تولیدکننده زهرابه، مواد پادزیستی و آنزیم‌ها و افزایش‏دهنده‏ی رشد گیاهان تقسیم‌بندی ‌شده‌اند. بر اساس پژوهش‌های انجام شده این باکتری‏ها در گروه‏های نماتدخوار، فرصت‌طلب، حاضر در فراریشه، درون‏رست، همزیست با نماتدهای بیمارگر حشرات و تشکیل دهنده‏ی پروتیین‏های کریستالی قرار داده شده‌اند. همچنین امکان کاربرد تلفیقی باکتری‌ها با بعضی ریزجانداران متعارض دیگر در مبارزه زیستی با نماتدهای انگل گیاهی نیز به اثبات رسیده است.

ایراندوست.، سلمانی­نژاد  ف. و مستوفی­زاده قلمفرسا  ر. 1393. نحوه سازگاری فیتوپلاسماها با میزبان­های گیاهی و حشره­ای. دانش بیماری­شناسی­گیاهی 3(2): 72-63.

شرافتی­فر م. ، حمزه­ زرقانی ح. و شهبازی س. 1393. کاربرد فنآوری هسته­ای در مدیریت بیماری­های گیاهی. دانش بیماری­شناسی­گیاهی 3(2): 43-33.

 بیماری سفیدک کرکی، ناشی از Pseudoperonospora cubensis ، مهمترین بیماری خیار در مناطق مرطوب و گلخانه‌های تولید آن در کشور است، که خسارت آن تا 100درصد محصول می‌رسد. از آنجا که برای مبارزه با این بیماری روی ارقام حساس تحت کشت، اغلب از مبارزه شیمیایی استفاده می‌شود، با برقراری برنامه پیش‌آگاهی آن براساس بررسی جمعیت بیمارگر در مزرعه و اندازه‌گیری دما و رطوبت نسبی هوا در مزرعه و گلخانه می‌توان زمان ظهور بیماری را پیش‌بینی نمود و با یک سمپاشی به موقع با یکی از سموم محفاظتی و یا جذبی مناسب از بروز و شیوع بیماری پیشگیری نمود و خطر باقیماندن سم در این محصول، که به صورت تازه مصرف می‌شود، هزینه‌های تولید و قیمت محصول را کاهش داد.

 تنش‌های غیر‏زنده در سراسر دنیا یکی از عوامل محدودکننده کشاورزی محسوب می‏شوند. به طور میانگین بسته به نوع گیاه، تنش‌های غیرزنده سبب کاهش 50 تا 82 درصدی عملکرد گیاهان می‌شوند. تنش‌های غیرزنده شامل دمای نامناسب، خشکی، شوری، غرقاب، یخبندان، اشعه‌ی فرابنفش، سمیت مواد معدنی مانند فلزات سنگین، کمبودهای غذایی، اسیدیته نامناسب، آلاینده‌های هوا و آسیب‌های مکانیکی می‌باشند. تنش‌های غیرزنده منجر به سمیت متابولیکی، گسستگی غشای سلولی، کاهش فتوسنتز، کاهش جذب بعضی از عناصر غذایی، تغییر سطوح هورمون‌های گیاهی و در نهایت کاهش رشد و عملکرد گیاهان می‌شوند. بنابراین کاهش اثر این تنش‌ها، مهم و ضروری است. باکتری‌های فراریشه افزایش دهنده رشد گیاهان نقش مهمی در مدیریت عوامل بیماری‌زای زنده و توان بالایی در کاهش تنش‌های غیرزنده در گیاهان دارند.

قاضی­محسنی و.، صباغ  ک. و اسمعیل‌زاده بهابادی  ص. 1393. کاربرد کیتوزان در مدیریت بیماری‌های گیاهی. دانش بیماری شناسی گیاهی 4(1):63-54.

برادر ع.، صابری­ریسه  ر.، صداقتی  ا. و  اخگر  ع. 1393. باکتری‌های کمکی قارچ‌­های همزیست ریشه گیاهان.دانش بیماری‌شناسی گیاهی 4(1):53-46.