صفایی فراهانی، ب. و مستوفیزاده قلمفرسا، ر. 1391. فنآوری ریزآرایههای دیاِناِی و کاربرد آن در
بیماریشناسیگیاهی. دانش بیماری شناسی گیاهی 2(1): 33-25.
فنآوری ریزآرایههای دیاِناِی، روشی برای اندازهگیری بیان ژنها در مقیاس بزرگ است که بر پایه بررسی دورگسازی بین توالیهای کاوشگر و هدف استوار شده است. همچنین از این فنآوری میتوان برای شناسایی موجودات مختلف نیز استفاده کرد. در ریزآرایههای دیاِناِی مجموعهای از کاوشگرها به صورت نقاط ریز میکروسکوپی به یک سطح جامد متصل میشوند، پس از انجام دورگسازی بین توالیهای کاوشگر و هدف، میزان دورگسازی با استفاده از روشهای مختلفی مانند اندازهگیری میزان تابش رنگهای فلورسان مشخص میشود. بخشهای مختلف یک آزمایشِ مبتنی بر فنآوری ریزآرایههای دیاِناِی شامل ساخت تراشه دیاِناِی، آماده کردن توالی هدف، انجام دورگسازی، جمعآوری و واکاوی دادهها است. فنآوری ریزآرایههای دیاِناِی درزمینههای مختلف بیماریشناسی گیاهی، از جمله تشخیص گونههای قارچها، باکتریها، نماتدها و ویروسها و بررسی برهمکنش گیاه- بیمارگر کاربرد دارد.
در طی یک واکنش سازگار، نماتدهای مولد غده ریشه (Meloidogyne spp.) با تحریک تولید سلولهای غولآسای چند هستهای منجر به ایجاد تمایز در ریشه گیاه میزبان میگردند. رشد و تکثیر بیشاز اندازه سلولهای اطراف سلولهای غول منجر به تولید غده روی ریشه گیاه میزبان میشود. مطالعات مختلف نشان داده که تغییرات حاصل در سلولهای ریشه و تولید مکانهای تغذیهای با کارکرد و شکل اختصاصی، نیازمند ایجاد تغییرات در میزان بیان تعداد زیادی از ژنها درون سلولهای میزبان میباشد. روشهای قدیمی بررسی تغییرات در میزان بیان ژنها، شامل تفاوت در بیان ژنها در سلولهای سالم و آلوده، ردیابی ژنهای مشخص با استفاده از نشانگر GUS یا استفاده از روش دورگسازی در محل و روش به دام اندازی راهانداز ژن، نشان دادهاند که درون سلولهای غولآسا در مقایسه با بافتهای سالم ریشه در حدود 50 ژن گیاهی افزایش بیان و 10 ژن کاهش بیان پیدا میکنند. فنآوری ریزآرایه این امکان را به محققین میدهد که در یک مرحله آزمایش، تغییرات در بیان تعداد بسیار زیادی از ژنها در همکنش گیاه-نماتد را مورد بررسی قرار دهند. ریزآرایه DNA مجموعهای از نقاط میکروسکوپی DNA روی یک بستر جامد میباشد. هر کدام از نقاط DNA شامل 12-10 مول از یک توالی DNA مشخص به نام پروب میباشد که میتواند تکه کوچکی از یک ژن باشد که با cDNA یا cRNA استخراج شده از نمونه مورد بررسی (نمونه هدف) هیبرید شود. پروب-هدف هیبرید شده معمولاً بوسیله هدف نشاندار شده با رنگهای فلورسانت یا نقره ردیابی و تشخیص داده میشود.