محمد مرادی، سید رضا فانی، جلد 7، شماره 2 - ( 6-1397 )
چکیده
مرادی م. و فانی س. ر. 1397. مروری بر آفلاتوکسین در پسته و راهبردهای کاهش آن. دانش بیماریشناسی گیاهی 7(2): 33-22. DOI: 10.2982/PPS.7.2.22
آلودگی پسته به آفلاتوکسین، یک چالش بهداشتی است که ارزش اقتصادی بزرگترین محصول صادراتی غیرنفتی کشور را میتواند تحت تأثیر قرار دهد. این زهرابهی بالقوه سرطانزای کبد، توسط برخی گونههای قارچ Aspergillus بهویژه Aspergillus flavus تحت شرایط ویژه، در طول مدت تشکیل میوه، در مرحله برداشت، حمل و نقل و انبارداری ممکن است تولید شود. عامل کلیدی در بروز آلودگی پسته به آفلاتوکسین، قرار گرفتن مغز پسته در معرض آلودگی قارچی در باغ است. این وضعیت با تشکیل پستههای زودخندان و آسیبهای مکانیکی ناشی از عوامل زنده و غیرزنده روی میدهد. دما و رطوبت نسبی محیط و میزان رطوبت مغز پسته طی مراحل مختلف تولید و فرآوری پسته، در بروز و اشاعه آلودگی قارچی و افزایش تولید آفلاتوکسین نقش بهسزایی دارند. مهار عوامل یادشده با روشهای مختلف زراعی، مکانیکی، فیزیکی و بیولوژیک امکانپذیر است. احداث اصولی باغ و رعایت فواصل کاشت، یکنواختی ارقام و در مراحل بعدی، هرس، آبیاری صحیح و اصولی، تغذیه مناسب، برداشت به موقع، فرآوری و انبارداری صحیح میتواند تولید محصولی سالم، بازارپسند و ارزشمند را تضمین نماید. مهارزیستی با استفاده از سویههای غیرتوکسینزای A. flavus و مخمرها نیز راهبردی موفق در کاهش آفلاتوکسین پسته بوده است.
آفلاتوکسینها متابولیتهای سمی تولید شده توسط گونههای Aspergillusهستند که باعث آلودگی مواد غذایی میشوند. کنترل این سموم اهمیت زیادی دارد. استفاده از اسانسهای گیاهان دارویی به دلیل خواص ضد قارچی در حال گسترش است. در این پژوهش، اسانسهای مروتلخ و نعناعفلفلی از گیاهان برداشت شده در استان هرمزگان استخراج شدند. قارچAspergillus flavus مولد توکسین از دانه ذرت جدا و خالصسازی شد. تأثیر اسانسها بر توکسینزایی و بیان ژن آفلاتوکسین با Realtime PCR بررسی شد. خاصیت ضدقارچی با روش انتشار در دیسک و ارزیابی مختلط سنجیده و غلظت موثر اسانسها تعیین گردید. نتایج نشان داد که اسانسهای هر دو گیاه در غلظتهای ۱۰۰۰ و ۲۰۰۰ پیپیام در بازداری از رشد قارچ مؤثر بودند. اسانس نعناعفلفلی توانست میزان تولید توکسین را به طور قابل توجهی کاهش دهد و در غلظت ۲۰۰۰ پیپیام، اثر بخشی بیشتری بر بیان ژن آفلاتوکسین داشت. بنابراین، اسانس نعناعفلفلی در غلظت ۲۰۰۰ پیپیام به عنوان یک روش بیولوژیک و ایمن در بیوکنترل آفلاتوکسین معرفی میشود.