نشریه

سابقه و هدف: عوامل محیطی مختلفی بر بروز، نحوه گسترش و کنترل‌پذیری در آتش‌سوزی‌های جنگل اثرگذار هستند. با شناخت این عوامل و به کارگیری آنها در ترسیم نقشه‌های پهنه‌بندی خطر وقوع آتش‌سوزی، ابزار مناسبی جهت مدیریت، پیشگیری، مقابله و کاهش خسارت‌های حاصل از آتش‌سوزی‌ها در اختیار متولیان منابع طبیعی قرار می‌گیرد. در این تحقیق، نقشه‌های پهنه‌بندی خطر آتش‌سوزی بر پایه دامنه‌ای از عوامل محیطی در عرصه‌های جنگلی شهرستان‌های ممسنی و رستم در شمال غرب استان فارس با مساحت 7/2188 کیلومتر مربع به ‌دست آمد.

مواد و روش‌ها: عوامل محیطی متعددی در این بررسی مانند ارتفاع از سطح دریا، شیب، جهت شیب، فاصله از جاده، فاصله از مناطق مسکونی، فاصله از زمین‌های کشاورزی، متوسط دمای سالانه، متوسط بارش سالانه و کاربری اراضی مورد استفاده قرارگرفت. بعد از جمع‌آوری داده‌ها از منابع مختلف، جهت هم مقیاس‌شدن، با استفاده از توابع عضویت فازی، معیارها استاندارد شدند. از آنجا که عوامل مختلف به یک نسبت در وقوع آتش‌سوزی نقش ندارند، از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی به‌ منظور وزن‌دهی به معیارها و اولویت‌بندی آنها استفاده ‌شد. جهت انجام این کار، پرسشنامه‌ای تهیه و امتیازدهی معیارها توسط کارشناسان انجام گرفت. تمامی معیارهای وزن‌دار شده، با روش ترکیب خطی وزنی هم‌پوشانی شدند. برای به دست آوردن وزن معیارها، داده‌های حاصل از پرسشنامه‌ها استخراج شد و در نرم افزار Expert Choice مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. معیارهای مورد نظر نیز به صورت نقشه و با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی در محیط نرم افزارهای ArcMap تهیه گردید. در نهایت نقشه پهنه‌بندی خطر آتش‌سوزی در پنج پهنه خطر خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم تهیه شد.

یافته‌ها: نتایج ارزیابی نشان داد که پهنه‌های آتش‌گرفته در منطقه مورد مطالعه نشان‌دهنده تطابق بالای مدل اجرا شده با وضع موجود است. سه عامل اصلی آتش‌سوزی در این منطقه از بین عوامل مورد مطالعه به ترتیب فاصله از زمین‌های کشاورزی، فاصله از جاده و فاصله از مناطق مسکونی با وزن‌های نسبی 254/0، 197/0 و 178/0 بوده است. طبق نتایج به‌ دست آمده بیشترین آتش‌سوزی‌ها در طبقات ارتفاعی 1500-1900، در طبقات شیب 0-10 درصد رخ داده است. با افزایش شیب میزان آتش‌سوزی کاهش یافته است. همچنین جهات جنوبی مستعد آتش‌سوزی بودند.

نتیجه‌گیری: به طور کلی می‌توان گفت که بیشتر آتش‌سوزی‌ها در مناطقی اتفاق افتاده‌اند که دسترسی انسان به آن مناطق بیشتر و راحت‌تر بوده است و عوامل دیگر اهمیت کمتری داشته‌اند. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که استفاده از پهنه‌بندی آتش‌سوزی می‌تواند به مدیران در جهت پیشگیری از آتش در مناطق مختلف جنگلی کمک نماید.