نشریه

هدف اصلی این پژوهش شناسایی و تحلیل موانع مشارکت بهره‌برداران محلی در طرح‌های حفاظت از جنگل‌ها و مراتع شهرستان گیلان‌غرب است. این پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی است که به شیوه پیمایشی انجام‌شده است. جامعه آماری این تحقیق شامل 240 نفر از خانوارهای بهره‌بردار جنگل شهرستان گیلان‌غرب در روستاهای کلاه دراز علیا، وسطی و سفلی بودند که از این تعداد بر اساس جدول تعیین حجم نمونه کرجسی- مورگان تعداد 144 نفر به‌عنوان حجم نمونه تعیین و به شیوه تصادفی انتخاب شدند. به‌منظور گردآوری داده‌ها از پرسشنامه استفاده شد. وضعیت پایایی پرسشنامه از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ بررسی شد که مقدار آن برای بخش‌های مختلف پرسشنامه به‌طور میانگین در حد مناسب و قابل‌قبول به‌دست آمد (737/0=α) روایی پرسشنامه نیز با بهره‌گیری از نظرات تعدادی از اعضای هیئت‌علمی دانشگاه در رشته توسعه روستایی و کارشناسان منابع طبیعی شهرستان گیلان‌غرب مورد بررسی و تأیید قرار گرفت. برای تحلیل داده‌ها از تحلیل عاملی با استفاده از نرم‌افزار SPSS استفاده شد. در این تحقیق چهار مانع اثرگذار در فرایند مشارکت بهره‌برداران محلی در طرح‌های حفاظت از جنگل شناسایی شد. بر اساس نتایج، موانعی نظیر شرایط فرهنگی- اجتماعی، وضعیت اقتصادی، عوامل سازمانی و ویژگی‌های آموزشی بر فرایند مشارکت مردم محلی در طرح‌های حفاظت جنگل‌ها مؤثر شناخته شدند. همچنین مشخص شد که موانع فرهنگی- اجتماعی دارای بیشترین میزان تأثیر بر عدم مشارکت مردم محلی در طرح‌های حفاظت از جنگل‌ها می‌باشد.

سابقه و هدف: یکی از صدمات وارده به منابع طبیعی تغییرکاربری اراضی می‌باشد. این مساله در تمامی مناطق ایران با شدت و ضعف وجود دارد و گاهی اوقات با عناوین مختلفی چون زمین‌خواری، کوه‌خواری و... از آن یاد می‌شود. طبق قانون ملی شدن جنگل‌ها و مراتع کشور، این زمین‌ها جزو اموال دولتی و عمومی است، که گاهی توسط افراد حقیقی یا حقوقی اعم از دولتی و یا خصوصی مورد تصرف قرارگرفته است. در این تحقیق، هدف پایش تغییرات کاربری اراضی با توجه به دو کاربری اراضی احیا و غیراحیا مستند به قانون دوم حمایت از منابع طبیعی، در محدوده بخش پادنا سمیرم در سال‌های اخیر و امکان اصلاح نقشه‌های اجرای قانون بر اساس این تغییرات می‌باشد.

مواد و روش‌ها: این تحقیق در مساحتی حدود 3/54674 هکتار در منطقه پادنا علیا در جنوب غربی استان اصفهان انجام یافت. بررسی زمانی تغییرات در یک دوره 58 ساله از بین سال‌های 1334 تا 1392، با استفاده از عکس‌های هوایی با مقیاس 1:20000، 1:40000 و سامانه گوگل ارث و در محیط GIS و اتوکد انجام گرفت. در این راستا سه نقشه کاربری اراضی مربوط به زمان فعلی و نقشه اراضی حداقل مربوط به 15 و 51 سال گذشته در مقیاس 1:25000 تهیه گردید. از طرف دیگر نقشه‌های مربوط به اجرای قانون که در آن اراضی احیا و غیراحیا مشخص شده‌اند، نیز از اداره منابع طبیعی منطقه تهیه گردید. نقشه کاربری اراضی اجرای قانون که بر اساس نقشه‌های 1:50000 سال 1352 سازمان نقشه‌برداری کشور ترسیم شده‌اند، مبنای تفکیک اراضی ملی و مستثنیات در اجرای قوانین منابع طبیعی و آبخیزداری محسوب می‌گردند.

یافته‌ها: نتایج حاصله نشان داد که حدود 7/12 درصد از اراضی غیراحیا (مرتعی) بخش پادنا مورد تغییر کاربری قرار گرفته است. بیشترین میزان تغییر کاربری اراضی به ترتیب در دو بازه زمانی 1348-1334 و 1392-1377 بوده است. مساحت کل اراضی احیا در سال 1334 به میزان 2095 هکتار (8/3 درصد نسبت به کل مساحت منطقه) بوده است. این مساحت به ترتیب در سال‌های 1346، 1378 و 1392 به 7/6390، 5/6595 و 4/8776 (7/11، 1/12 و 0/16 بر حسب درصد) افزایش یافته است.

نتیجه‌گیری: مساحت مناطق احیا در نقشه‌های اعمال قانون کنونی (2/6259 هکتار) به ترتیب با نقشه‌های 1:50000 سازمان نقشه‌برداری سال 1352 (8/3358 هکتار) و نقشه‌های به‌‌دست آمده از عکس‌های هوایی 1334 در این تحقیق (1/2059 هکتار) اختلاف زیادی را نشان دادند. بنابراین تهیه نقشه‌های کاربری اراضی دقیق در این منطقه مورد نیاز است.

زمینه و هدف: بهره­برداری ‌پایدار از‌ منابع‌طبیعی ‌نقش ‌مهمی ‌در ‌تامین‌ معیشت ‌جوامع‌ روستایی و عشایری‌ دارد.‌ امروزه‌ بهره‌‌‌برداری­های‌‌‌ بی‌رویه‌ از‌ مراتع موجب ‌شده ‌است ‌که ‌سیاست‌گذاران‌ دستورالعمل­هایی‌ را‌ در‌ جهت‌ مدیریت‌ پایدار آن‌ها‌ اتخاذ کنند. از جمله عوامل تاثیرگذار در تخریب مراتع، عدم تعادل بین میزان دام مجاز در هر هکتار و ظرفیت چرای مرتع با توجه به توان تولید مرتع می­باشد. هرچند طرح­­ تعادل دام و مرتع زیادی در نقاط مختلف کشور انجام شده است اما اینکه آیا این طرح­ها واقعا اثرات قابل قبولی داشته یا اهداف مورد نظر را محقق کرده­اند، چندان مورد مطالعه قرار نگرفته است. لذا هدف کلی پژوهش حاضر شناسایی و تبیین اثرات طرح تعادل دام و مرتع از دیدگاه بهره‌برداران مراتع بخش مرکزی شهرستان کهگیلویه است.
مواد و روش­ها: پژوهش حاضر به روش آمیخته انجام شد. در بخش کیفی نمونه­گیری براساس اصول تحقیق کیفی تا دستیابی به اشباع داده­ها که معیار آن تکراری شدن اطلاعات دریافتی است ادامه یافت سپس از طریق تحلیل محتوای به کدگزاری داده­ها اقدام شد. از داده­های به دست آمده از بخش کیفی، پرسشنامه­ای یک بخشی ساختارمند تهیه گردید و روایی صوری این پرسشنامه از طریق متخصصان موضوعی مورد تأیید قرار گرفت و بین نمونه مورد مطالعه توزیع شد همچنین تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از نرم­افزار  SPSS_v21  به منظور دسته­بندی مفاهیم به دست آمده از مرحله اول انجام گرفت.
یافته­ها: یافته­ها نشان داد که از نظر پاسخگویان، اجرای طرح مذکور اثرات متعددی داشته است که تحلیل داده­های جمع آوری شده به روش تحلیل محتوا و کدگزاری باز مشخص نمود این اثرات جمعا 63 مورد را شامل می­شوند. در ادامه، برای دسته­بندی اثرات و برای کاهش تعداد متغیرهای شناخته شده و تشکیل ساختار جدیدی برای آن­ها (براساس همبستگی بین متغیرها) از روش تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شده است. یافته­های به دست آمده از تحلیل عاملی نشان داد تنها 39 شاخص بر روی هفت دسته استخراج شده و در مجموع 243/56 درصد از واریانس متغیرهای مورد استفاده در تحلیل عاملی را تبیین نمودند و در میان دسته­ها بیشترین اثر مربوط به عامل آموزشی­- روانشناختی می­باشد که این عامل 437/14 درصد از واریانس کل را تبیین می­کند.
محدودیت پژوهش: عواملی از قبیل اسکان نداشتن روستاییان در زمان آماربرداری، در حال کوچ بودن بعضی از بهره‌برداران و صعب­العبور بودن بعضی مناطق از محدودیت­های تحقیق بود.