---

به منظور بررسی اثرات تنش کمبود آب، مقادیر مختلف نیتروژن و تراکم بوته بر انتقال مجدد، فتوسنتز جاری و عملکرد دانه در آفتاب‌گردان روغنی رقم ایروفلور آزمایشی در دو سال زراعی 1390 و 1391 در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی انجام شد. طرح آزمایشی کرت‌های دو بارخرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار بود. فاکتور اصلی سه سطح آبیاری مطلوب، تنش ملایم و تنش شدید خشکی در کرت‌های اصلی (به ترتیب آبیاری پس از تخلیه 50، 70 و 90 درصد آب قابل استفاده) و فاکتور فرعی شامل سه سطح نیتروژن به ترتیب کاربرد 100، 160 و 220 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار) و تراکم بوته به عنوان تیمار فرعی فرعی دارای سه سطح تراکم 55/5، 66/6 و 33/8 بوته در متر مربع بود. نتایج تجزیه مرکب داده-ها نشان داد تنش خشکی شدید در مقایسه با تیمار آبیاری مطلوب عملکرد دانه را 60 درصد کاهش داد. مقایسه میانگین دو سال نشان داد تنش شدید خشکی در مقایسه با آبیاری مطلوب، سرعت انتقال مجدد ماده خشک را حدود 30 درصد کاهش داد. تنش شدید خشکی در مقایسه با آبیاری مطلوب، کارآیی فتوسنتز جاری را به میزان 35 درصد کاهش داد. در هر سطح کود نیتروژن، با افزایش تراکم بوته، سهم انتقال مجدد افزایش یافت اما سهم فتوسنتز جاری کاهش یافت. بنابراین در شرایط تنش شدید خشکی به دلیل کاهش سرعت فتوسنتز جاری، سهم فتوسنتز جاری کاهش یافت به طوری‌که افزایش سهم انتقال مجدد مانع کاهش عملکرد دانه شد.

---

اثر محلول‌پاشی سولفات روی و دور آبیاری بر عملکرد و اجزای عملکرد آفتابگردان در قالب آزمایشی به صورت کرت‌های یک‌بار خردشده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی شهرستان سبزوار در سال زراعی 1391-1390 مورد بررسی قرار گرفت. فاکتورهای مورد بررسی عبارت بودند از: تنش خشکی در 3 سطح بدون تنش (دور آبیاری 6 روزه)، تنش متوسط (دور آبیاری 12 روزه) و تنش شدید (دور آبیاری 18 روزه) به عنوان کرت اصلی و محلول‌پاشی عنصر روی (صفر، 5، 10 و 15 در هزار به ترتیب معادل صفر، 2، 4 و 6 کیلوگرم در هکتار) به عنوان کرت فرعی. محلول‌پاشی روی در مرحله 6-8 برگی آفتابگردان انجام شد. ارتفاع بوته، دانه در طبق، درصد دانه‌های پوک، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و عملکرد زیستی به صورت معنی‌داری تحت تأثیر تنش خشکی قرار گرفت. تنش خشکی شدید سبب کاهش ارتفاع بوته، دانه در طبق، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و عملکرد زیستی و افزایش درصد دانه‌های پوک گردید. بالاترین عملکرد و اجزای عملکرد در محلول‌پاشی با غلظت 15 در هزار سولفات روی به دست آمد و کمترین آن در تیمار شاهد مشاهده شد. اگرچه در شرایط بدون تنش واکنش عملکرد به محلول‌پاشی سولفات روی بیشتر بود اما محلول‌پاشی با غلظت 15 در هزار اثرات منفی تنش خشکی را کاهش داد. در مجموع بالاترین عملکرد دانه با محلول‌پاشی سولفات روی با غلظت 15 در هزار و در شرایط بدون تنش به دست آمد.

---

تأثیر محدودیت آب در سه سطح قطع آبیاری در مراحل رویشی، گلدهی و پر شدن دانه به همراه آبیاری کامل بر عملکرد و خصوصیات زراعی هشت رقم آفتابگردان (هایسان33،تأثیر محدودیت آب در سه سطح قطع آبیاری در مراحل رویشی، گلدهی و پر شدن دانه به همراه آبیاری کامل بر عملکرد و خصوصیات زراعی هشت رقم آفتابگردان (هایسان33، هایسان25، فرخ، رکورد، آرماویرسکی، لاکومکا، مستر و SHF81-90) در قالب طرح بلوک‌های نواری با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خوی مورد ارزیابی قرار گرفت. رژیم‌های آبیاری مختلف تأثیر معنی‌داری بر طول دوره رویش، ارتفاع بوته، قطر ساقه و طبق، عملکرد دانه و اجزای آن به جای گذاشتند. محدودیت آب در مرحله رویشی بیشترین تأثیر منفی را بر قطر ساقه، ارتفاع بوته و تعداد دانه در طبق، در مرحله گلدهی بر قطر طبق و در مرحله پر شدن دانه بر طول دوره رویشی و وزن هزار دانه بر جای گذاشت. تنش در مرحله گلدهی باعث بیشترین (38%) و در مرحله رویشی کمترین (25%) خسارت به عملکرد دانه شد و لذا دوره گلدهی به عنوان حساس‌ترین و دوره رویشی به عنوان متحمل‌ترین مرحله نموی آفتابگردان در برابر‌تنش خشکی شناخته شد. هیبرید فرخ با بیشترین عملکرد دانه در سطوح مختلف تنش (3686، 2856، 2256 و 2506 کیلوگرم در هکتار به ترتیب در شرایط آبیاری مطلوب و تنش در مراحل رویشی، گلدهی و پر شدن دانه) به عنوان متحمل‌ترین و هیبرید هایسان33 با بیشترین میزان کاهش عملکرد دانه در تمام سطوح تنش به عنوان حساس‌ترین هیبرید ظاهر شدند.

---

به‌منظور بررسی تأثیر تنش کم آبیاری بر عملکرد ارقام کلزا آزمایشی در سال زراعی 87-1386 در مرکز تحقیقات کشاورزی صفی‌آباد اجرا شد. آزمایش به‌صورت کرت‌های خردشده در قالب بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار بود. آبیاری به‌عنوان فاکتور اصلی در چهار سطح شامل، آبیاری پس از 60 میلی‌متر تبخیر از تشتک کلاس A (شاهد)، قطع آبیاری در مرحله گلدهی، قطع آبیاری در مرحله خورجین دهی، قطع آبیاری در مرحله پر شدن دانه و رقم نیز به‌عنوان فاکتور فرعی در پنج سطح، شامل ارقام هایولا 308، هایولا 330، هایولا 401، هایولا 420 و RGS003 بود. بررسی اثر متقابل تیمارهای آزمایشی نیز نشان داد که بیشترین عملکرد دانه (3155 کیلوگرم در هکتار) به هیبرید هایولا 420 در آبیاری مطلوب (شاهد) و کمترین عملکرد دانه (1491 کیلوگرم در هکتار) به رقم RGS003 در شرایط قطع آبیاری در مرحله خورجین دهی اختصاص داشت. حداکثر تعداد خورجین در بوته (42/161) به هیبرید هایولا 330 در شرایط بدون تنش (آبیاری پس از 60 میلی‌متر تبخیر) و حداقل تعداد خورجین در بوته (1/78) نیز در رقم RGS003 و قطع آبیاری در مرحله خورجین دهی مشاهده گردید. نتایج نشان داد که بین تیمارهای قطع آبیاری، رقم و اثر متقابل آن‌ها اختلاف معنی‌داری ازنظر درصد روغن وجود نداشت. با توجه به نتایج آزمایش قطع آبیاری در مراحل گلدهی، خورجین دهی و پر شدن دانه در مقایسه با شاهد به ترتیب 72/24، 33/14 و 11 درصد کاهش عملکرد دانه را به دنبال خواهد داشت. کاهش عملکرد دانه به دلیل قطع آبیاری در مراحل گلدهی، خورجین دهی و پر شدن دانه همراه با کاهش تعداد خورجین در بوته و وزن هزار دانه بود. با توجه به نتایج حاصل از آزمایش از قطع آبیاری در مرحله گلدهی باید اجتناب نمود.

---

به‌منظور بررسی اثر محلول‌پاشی سولفات روی و سالیسیلیک‌اسید بر خصوصیات مورفولوژیکی و عملکرد گلرنگ رقم صفه تحت تنش خشکی، در منطقه یاسوج، آزمایشی به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار در دانشگاه یاسوج، در سال 1391 انجام شد. عوامل مورد آزمایش شامل تنش خشکی در سه سطح آبیاری پس از مصرف 10%، 30% و 60% رطوبت قابل‌دسترس، به ترتیب به‌عنوان سطوح بدون تنش، تنش ملایم و تنش شدید و محلول‌پاشی در 5 سطح، شامل شاهد، سالیسیلیکاسید (5/0، 1 و 5/1 میلی‌مولار) و سولفات روی (3 گرم در لیتر) بودند. نتایج نشان داد که برهم‌کنش تنش خشکی و محلول‌پاشی برای صفات تعداد طبق، تعداد طبق بارور، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه و عملکرد معنی‌دار و برای سایر صفات اندازه‌گیری‌شده غیر معنی‌دار بودند. عملکرد دانه گیاه در گیاهان تحت تنش کاهش یافت؛ اما با محلول‌پاشی سولفات روی و سالیسیلیک‌اسید افزایش نشان داد. بالاترین میزان عملکرد دانه در 30% و 60% تخلیه رطوبتی به محلول‌پاشی با 5/0 میلی‌مولار سالیسیلیک‌اسید بود. بالاترین میزان عملکرد دانه تک بوته در سطح تنش خشکی با 10 درصد با محلول‌پاشی سولفات روی به دست آمد. در تمام سطوح تنش خشکی بالاترین میزان وزن هزار دانه به‌دست‌آمده به محلول‌پاشی سولفات روی تعلق داشت و بالاترین تعداد طبق بارور در سطح 10 و 60 درصد تنش خشکی مربوط به محلول‌پاشی سالیسیلیک‌اسید با غلظت 1 میلی‌مولار بود. بالاترین تعداد دانه در طبق در سطح تنش خشکی 60 درصد مربوط به محلول‌پاشی سالیسیلیک‌اسید با غلظت 5/1 میلی‌مولار بود.

---

به‌منظور بررسی اثرات دو گونه قارچ میکوریزا بر عملکرد و کارایی مصرف آب هشت توده محلی کنجد در سطوح مختلف تنش خشکی آزمایشی به‌صورت فاکتوریل- اسپلیت پلات با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی هنرستان کشاورزی ارومیه در سال زراعی 1393 اجرا گردید. عامل اصلی شامل سه سطح آبیاری (آبیاری نرمال: آبیاری بعد از 70 میلی‌متر تبخیر و تعرق گیاه یا ETc، تنش ملایم: آبیاری بعد از 90 میلی‌متر ETc و تنش شدید: آبیاری بعد از 110 میلی‌متر ETc)، و سه سطح (عدم تلقیح و تلقیح با دو گونه قارچ میکوریزای Glomus mosseae، Glomus intraradices) و عامل فرعی شامل هشت ژنوتیپ کنجد (جیرفت 13، محلی طارم زنجان، محلی مغان، ناز چند شاخه، TC-25، TS-3، داراب 14 و دشتستان 5) بود. نتایج نشان داد تأثیر آبیاری، میکوریزا و ژنوتیپ بر صفات مورد مطالعه معنی‌دار بود. مقایسه میانگین نشان داد تنش شدید خشکی کارایی اقتصادی و زیستی مصرف آب را به ترتیب به میزان 62 و 49 درصد کاهش داد. تلقیح با G. mosseae در مقایسه با عدم تلقیح، عملکرد دانه، عملکرد زیستی و کارایی اقتصادی مصرف آب را به ترتیب به میزان 33، 42 و 33 درصد بهبود بخشید. ژنوتیپ‌های مغان و طارم زنجان از نظر عملکرد و کارایی مصرف آب در هر سه شرایط آبیاری، برتر از سایر توده‌ها بودند. میکوریزا سبب بهبود رشد توده‌های محلی کنجد شد و در مجموع در شرایط تنش خشکی شدید گیاهان وابستگی میکوریزایی بالاتری را نشان دادند.