با توجه به اهمیت روزافزون گیاهان دارویی، درک واکنش جوانه‌زنی این گیاهان به دما از دیدگاه زراعی حائز اهمیت است. در یک مطالعه آزمایشگاهی، تأثیر درجه حرارت‌های مختلف بر ویژگی‌های جوانه‌زنی بذر گیاه دارویی رازیانه، شاهدانه و کنجد، به‌صورت طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار، مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور تیمارهای درجه حرارت ثابت 5، 10، 15، 20، 25، 30، 35 و 40 درجه سانتی‌گراد در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که تأثیر درجه حرارت بر درصد و سرعت جوانه‌زنی بذور معنی‌دار بود. بذور رازیانه در دمای 5، 35 و 40 درجه سانتی‌گراد و بذور کنجد در دمای 5 درجه سانتی‌گراد جوانه‌زنی نداشتند. حداکثر سرعت جوانه‌زنی بذور رازیانه در دمای 30 درجه و برای بذور شاهدانه و کنجد در دمای 25 درجه سانتی‌گراد به دست آمد. بیشترین درصد جوانه‌زنی بذور رازیانه و شاهدانه و کنجد به ترتیب در دماهای 20، 25 و 30 درجه سانتی‌گراد مشاهده شد. کمترین یکنواختی جوانه‌زنی بذور رازیانه در دمای 20 درجه سانتی‌گراد و برای بذور شاهدانه و کنجد در دمای 15 درجه سانتی‌گراد مشاهده شد. شاخص بنیه گیاهچه بذور رازیانه و شاهدانه در دمای 25 و برای بذور کنجد در دمای 30 درجه سانتی‌گراد به حداکثر مقدار خود رسید. مقادیر طول و وزن ریشه‌چه و ساقه‌چه برای تمام بذور با افزایش دما افزایش‌یافته، در دمای خاصی به حداکثر مقدار خود رسیده سپس روند کاهشی داشت. از اطلاعات حاصل از این مطالعه می‌توان برای پیش‌بینی سبز شدن بذور این گیاهان دارویی در شرایط دمایی مختلف استفاده نمود. جوانه‌زنی بذور شاهدانه در دامنه وسیعی از دماها انجام می‌شود و نسبت به دو گیاه دیگر حساسیت کمتری به شرایط دمایی دارد. جوانه‌زنی بذور رازیانه به‌جز در دمای 20 درجه سانتی‌گراد، ناچیز بود. بذور کنجد در رنج دمایی 15 تا 35 درجه جوانه‌زنی خوبی داشتند.

 به‌منظور بررسی اثر تنش خشکی و آبیاری معمول طی رسیدن بر جوانه‌زنی بذر و بنیه گیاهچه 10 ژنوتیپ بهاره کلزا RGS003، ساریگل، Option500، RGS006، 19_H،ORS 3150-3006،ORS 3150-3008،RG 4403،RG 405/03 و RGAS 0324، آزمایشی به‌صورت فاکتوریل بر اساس طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار، در سال 1392 در آزمایشگاه تجزیه کیفی بذر مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال کرج اجرا شد. نتایج نشان داد، ژنوتیپ‌های RG4403 و RGS006 به ترتیب با 498/3 و 082/3 گرم بیشترین و کمترین وزن هزار دانه را داشتند. بذرهای ژنوتیپ‌های ساریگل و Option500 و RGS006 تولید شده به ترتیب با آبیاری معمول و تنش خشکی دارای بیشترین طول ریشه‌چه، ساقه‌چه و گیاهچه و بذرهای ژنوتیپ‌های ORS3150-3008 و RGAS0324 تولید شده با آبیاری معمول به ترتیب بیشترین وزن خشک ریشه‌چه و گیاهچه و وزن خشک ساقه‌چه و گیاهچه را داشتند. بذرهای ژنوتیپ‌های ساریگل و RGAS0324 تولید شده با آبیاری معمول دارای بیشترین درصد جوانه‌زنی نهایی بودند. بیشترین متوسط زمان، ضریب سرعت و متوسط جوانه‌زنی روزانه نیز به‌ترتیب به بذرهای ژنوتیپ RGS003 تولید با تنش خشکی و ژنوتیپ‌های 19-H و RGAS0324 تولید شده با آبیاری معمول تعلق داشت. همچنین ژنوتیپ‌های ساریگل و RGAS0324 به ترتیب دارای بیشترین شاخص‌های بنیه طولی و وزنی گیاهچه بودند. به‌طورکلی نتایج نشان داد تنش خشکی در دوره گل‌دهی و رسیدگی سبب کاهش کیفیت بذر شد، ولی بذر برخی ژنوتیپ‌ها مانند RGS006،19-H و  ORS3150-3006از خصوصیات کیفی جوانه‌زنی و بنیه گیاهچه نسبتاً مطلوبی برخوردار بودند.

به‌منظور تعیین دماهای کاردینال و تأثیر دما بر شاخص‌های جوانه‌زنی بذر و رشد گیاهچه گیاه دارویی عدس الملک آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی با هشت سطح دمایی (5، 10، 15، 20، 25، 30، 35 و 40 درجه سانتی‌گراد) و با چهار تکرار در سال 1392 در آزمایشگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند انجام شد. جهت تعیین دماهای کاردینال جوانه‌زنی از مدل رگرسیون خطی دوتکه‌ای بین سرعت جوانه‌زنی و دما استفاده شد. نتایج حاصله نشان داد که دمای پایه، بهینه و دمای حداکثر برای جوانه‌زنی در این گیاه به ترتیب 1-، 5/22 و 2/40 درجه سانتی‌گراد می‌باشد. حداکثر سرعت و درصد جوانه‌زنی بذر عدس الملک، بدون اختلاف آماری معنی‌دار از محدوده دمایی 20 تا 25 درجه سانتی‌گراد به دست آمد. همچنین نتایج نشان داد که بیشترین طول و وزن خشک ریشه‌چه از دمای 20 درجه سانتی‌گراد، بیشترین طول و وزن خشک ساقه‌چه از دامنه دمایی 10 تا 20 درجه سانتی‌گراد و بیشترین بنیه گیاهچه از محدوده دمایی 5 تا 30 درجه سانتی‌گراد به دست آمد. بیشترین و کمترین یکنواختی جوانه‌زنی، به ترتیب در دمای 25 و 5 درجه سانتی‌گراد مشاهده شد

پرایمینگ بذر توسط میدان‌های مغناطیسی (مگنتو پرایمینگ) به‌عنوان راهکاری اکولوژیک، مؤثر و ارزان قیمت برای بهبود خصوصیات جوانه‌زنی و سبز شدن گیاهان مطرح است. به‌منظور بررسی رفتار جوانه‌زنی کنجد تحت تأثیر میدان‌های مغناطیسی، آزمایشی در سال 1393 به‌صورت طرح کاملاً تصادفی با 22 تیمار (عدم قرارگیری در معرض میدان مغناطیسی (شاهد) و 21 تیمار مگنتو پرایمینگ) و با سه تکرار در دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد. بذرهای کنجد به‌صورت توده‌ای درون یک کیسه پلاستیکی نازک قرار گرفته و سپس توسط میدان‌های مغناطیسی با شدت (25، 50، 75 و 100 میلی تسلا) و زمان‌های قرارگیری مختلف (10، 20، 30، 60 و 120 دقیقه برای هر شدت) تیمار شدند. به‌منظور بررسی خصوصیات جوانه‌زنی کنجد تحت تأثیر میدان مغناطیسی دائم، از نوارهای مغناطیسی با قدرت 3 میلی تسلا در زیر هر پتری در طول مدت آزمایش استفاده شد. نتایج نشان داد که میدان‌های مغناطیسی اثر معنی‌داری بر درصد جوانه‌زنی نهایی نداشتند. پرایمینگ بذرها با میدان مغناطیسی با شدت 50 میلی تسلا به مدت 20 دقیقه منجر به افزایش سرعت جوانه‌زنی نسبت به تیمار شاهد شد اما کلیه سطوح تیمار 100 میلی تسلا منجر به کاهش سرعت جوانه‌زنی نسبت به تیمار شاهد شدند. در این آزمایش بیشترین طول ریشه‌چه، طول گیاهچه و نیز شاخص طولی بنیه گیاهچه متعلق به تیمار 75 میلی تسلا به مدت 60 دقیقه و بیشترین وزن خشک گیاهچه و شاخص وزنی بنیه گیاهچه متعلق به تیمار 100 میلی تسلا برای 20 دقیقه بود. درجه‌بندی تیمارها نشان داد که قرار گرفتن بذرها به مدت یک ساعت در معرض میدانی با شدت 75 میلی تسلا و نیز 10 دقیقه در معرض 25 میلی تسلا بهترین نتایج را به دنبال دارند.

چکیده مبسوط