هادی پیراسته انوشه،
جلد 7، شماره 1 - ( (بهار و تابستان) 1399 )
چکیده
چکیده مبسوط
مقدمه: خارشتر (Alhagi maurorum) تحمل بالایی به تنشهای شوری و خشکی دارد و کیفیت علوفه آن از کاه غلات بالاتر و در حد یونجه میباشد. بذرهای خارشتر بهدلیل پوسته سخت، بهراحتی جوانه نمیزنند؛ لذا کشت آن بهعنوان یک محصول کشاورزی، نیازمند تحقیقات بیشتری بهویژه در زمینه شکستن خواب و افزایش جوانهزنی است. علیرغم مطالعات فراوان در مورد خارشتر بهعنوان یک علفهرز، تحقیقات در مورد بررسی فاکتورهای زراعی خارشتر بهعنوان یک گیاه زراعی بسیار اندک است؛ بنابراین، در این مطالعه، برخی جوانب جوانهزنی و تحمل به شوری آن بررسی شده است.
مواد و روشها: در این پژوهش جوانب مختلف جوانهزنی خارشتر در مرکز ملی تحقیقات شوری در سال 1397 بررسی شد. در آزمایش اول پیشتیمارهای مختلف شامل شاهد، خراشدهی فیزیکی با کاغذ سنباده، هیدروپرایمینگ، آب جوش و اسیدسولفوریک بررسی گردیدند. با انتخاب تیمار پرایمینگ اسیدسولفوریک بهعنوان تیمار برتر، در آزمایش دوم و سوم، زمانها (5، 10، 15، 20 و 25 دقیقه) و غلظتهای مختلف اسیدسولفوریک (98 و 75 درصد) مقایسه گردید. در آزمایش چهارم بذرهای برداشتشده در سالهای 1397 با 1396 و 1395 مقایسه شدند. تأثیر سطوح مختلف تنش شوری (صفر، 6، 12، 18، 24، 30 و 36 دسیزیمنس برمتر) بر جوانهزنی و رشد اولیه خارشتر در آزمایش پنجم بررسی شد. در آزمایش ششم تیمارهای رژیم نوری شامل تاریکی ممتد، روشنایی ممتد و دورههای متناوب تاریکی-روشنایی و در آزمایش هفتم فاکتور اثرات بذر خواهری (بذرهای کنارهم و جداگانه) مقایسه شدند. درصد جوانهزنی و طول گیاهچه اندازهگیری و حدآستانه تحمل به شوری و کاهش 50% جوانهزنی برآورد شد.
یافتهها: نتایج آزمایش اول نشان داد که بیشترین درصد جوانهزنی در پیشتیمار اسیدسولفوریک (57 درصد) بهدست آمد که بیش از 6 برابر جوانهزنی در تیمار شاهد بود. در آزمایش دوم مشاهده شد که بیشترین درصد جوانهزنی (81 درصد) و رشد گیاهچه (7/5 سانتیمتر) از پیش تیمار اسیدسولفوریک 98 درصد بهمدت 25 دقیقه بهدست آمد. نکته مهم اینکه این نتیجه در اسیدسولفوریک ساخت داخل بهدست آمد که در مورد اسیدسولفوریک تولید خارج، بیشترین جوانهزنی و رشد گیاهچه در غلظت 75 درصد مشاهده شد. در آزمایش چهارم مشخص شد که حداقل سه سال طول عمر بذر تأثیر معنیداری بر جوانهزنی بذر نداشت. افت شدید جوانهزنی و کاهش رشد در شوری 30 دسیزیمنس برمتر مشاهده شد. با اینوجود، حتی در شوری 36 دسیزیمنس برمتر نیز جوانهزنی متوقف نشد. در آزمایشهای ششم و هفتم مشخص شد که تفاوت معنیداری بین جوانهزنی بذرهای کاشته شده در تاریکی، روشنایی یا دورههای متناوب تاریکی-روشنایی و بذرهایی کنارهم نسبت به بذرهای با فاصله مشاهده نشد؛ بنابراین، بذر خارشتر فتوبلاستیک نیست و در کناهم قرارگرفتن بذرهای خارشتر تأثیر منفی (اثر خواهری) بر یکدیگر ندارند.
نتیجهگیری: بهطورکلی بهترین روش برای بهبود جوانهزنی، پیشتیمار بذر با اسیدسولفوریک داخلی با غلظت 98 درصد و اسیدسولفوریک خارجی با غلظت 75 درصد بهمدت 25 دقیقه است. با توجه به حصول درصد جوانهزنی بالا در تیمار اسیدسولفوریک (خراشدهی شیمیایی) بهنظر میرسد خواب بذر خارشتر احتمالا فیزیکی باشد. همچنین حدآستانه تحمل به شوری این گیاه 2/14 دسیزیمنس برمتر برآورد شده است، ولی در شوریهای بسیار بالاتر نیز قابلیت جوانهزنی حداقلی را دارد. تنش ملایم شوری، نهتنها جوانهزنی این گیاه را کاهش نمیدهد، بلکه برای تحریک رشد لازم است. با توجه بهتحمل بالای شوری خارشتر در مرحله جوانهزنی، کشت آن در سیستمهای شورورزی برای بررسی بیشتر توصیه میشود.
جنبههای نوآوری:
1- تیمار اسیدسولفوریک با غلظت 98 درصد به مدت 25 دقیقه منجر به شکستن خواب بذر خارشتر و جوانهزنی بالا (96 درصد) میگردد.
2- در شوریهای متوسط (حدود 6 دسیزیمنس برمتر) نسبت به شرایط بدون تنش، جوانهزنی بدون تغییر و رشد گیاهچه تحریک میشود.
3- حدآستانه تحمل به شوری خارشتر، 2/14 دسیزیمنس برمتر برآورد شد.